Bác Hồ của chúng ta không chỉ là một nhà cách mạng vĩ đại mà còn là một nhà thơ lớn của dân tộc. Thiên nhiên trong thơ bác hiện lên thật đẹp, thật lãng mạn nên thơ. Bức tranh thiên nhiên trong bài Chiều tối và Giải đi sớm là những bức tranh như thế, nó thể hiện tâm hồn, cốt cách cao đẹp của nhà thơ
Hai bài thơ viết về hai thời điểm khác nhau của một ngày chiều tối và sáng sớm song cả hai đều đẹp và tinh tế thông qua ngòi bút sắc sảo của nhà thơ. Đặc biệt, ở cả hai bài thơ thiên nhiên đều đi từ tối tăm, lạnh lẽo đến ánh sáng và ấm áp.
Ở Chiều tối, nhà thơ đã có một sự đồng cảm đặc biệt với thiên nhiên:
"Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không."
Khi chuẩn bị hết một ngày, con người muốn trở về nhà để sum họp gia đình. Ở đây, chim cũng bay về rừng tìm điểm tựa, về với gia đình và "tìm chốn ngủ". Nhưng đó không phải là cánh chim bình thường mà là cánh chim "mỏi". Nhìn cánh chim bay đã biết chim mệt mỏi sau một ngày kiếm ăn vất vả. Phép nhân hóa đã thể hiện tấm lòng nhà thơ đối với thiên nhiên. Chưa hết, "chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không". Câu thơ nguyên văn chữ Hán là "Cô vân mạn mạn độ thiên không". "Cô vân" là chòm mây kẻ loi, cô độc, "độ thiên không" là bay ngang qua bầu trời. Câu thơ miêu tả một chòm mây cô đơn, lẻ loi một mình thực hiện cuộc hành trình dài dằng dặc bay ngang qua khoảng trời rộng lớn. Khung cảnh vắng vẻ, mệt mỏi gợi buổi chiều tà đang lắng dần những thời khắc cuối ngày. Bóng tối đang mơn man mặt đất… Bầu trời rộng lớn chỉ có cánh chim và áng mây lẻ loi. Còn mặt đất, nơi vẫn đông đúc vui vẻ sự sống thì:
"Cô em xóm núi xay ngô tối
Xay hết lò than đã ửng hồng".
Thực ra trong nguyên bản chữ Hán là:
"Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc
Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng"
Bài thơ lấy tiêu đề là cảnh chiều tối, nhưng toàn bài không có một chữ "mộ" nào. Ngược lại, cảnh chiều tối nhưng lạ để ánh sáng ngân vang. Bài thơ khép lại với hình ảnh "lò than rực hồng" – "lô dĩ hồng". Trong tiếng Hán, "hồng" là ánh sáng, hồng còn là ấm áp. Sự ấm áp của ngọn lửa giữa buổi tối miền núi lạnh lẽo; cũng là sự ấm áp của tình cảm gia đình đoàn tụ quây quần. Và biết đâu, còn ấm bởi tình người – tình cảm của Bác đối với những kiếp cần lao, với người dân miền núi bên cạnh nhịp quay nặng nề của cối xay "ma túc bao – bao túc ma hoàn".Bài thơ nói đến sự mệt mỏi; cô đơn, lang thang vô định của chim, của mây đến ánh sáng hồng tươi ấm áp của ngọn lửa, của tình người.
Bài Giải đi sớm lại miêu tả lại khung cảnh bắt đầu của một ngày. Phần một là cảnh thiên nhiên khi "đêm chửa tan". "Đêm chửa tan" – "dạ vị lan" tức là trời đang đêm, còn tối "dạ". Bóng tối nơi miền núi hoang sơ gắn với cái lạnh lẽo, hoang vu và cả nỗi sợ hãi. Nhưng núi non, vực thẳm hiểm trở, chỉ xảy chân một chút là… Không chỉ thế, còn là miền núi lúc nửa thêm thu. Mùa thu đất Bắc thì lạnh lẽo vô cùng. Ở đây, Bác chỉ nhắc đến những cơn gió thu "trận trận hàn" đã thấy tê buốt xương da như đóng băng vậy.
Sang đến phần 2 thì cảnh thiên nhiên hiện ra khác hẳn với phần trước. Màu sắc, không gian đối lập hoàn toàn với phần trước. Đất trời "màu trắng chuyển sang hồng". Màu hồng của ánh dương rực rỡ, của sự ấm áp, của miền núi hy vọng. Bóng tối bị quiets sạch, không gian được thanh lọc đến vô cùng: "Bóng tối đêm tàn, sớm sạch không". Nguyên tác Bác dùng từ "tảo nhất không" – đã hết sạch để nói đến cái trong trẻo tuyệt đối của sớm mai. Và hơi ấm ngày mới lan tỏa bao trùm "Hơi ấm bao la toàn vũ trụ" để "Người đi thi hứng bỗng thêm nồng".
Từ sự lãnh lẽo, tối tăm của đêm thu đến buổi sớm mai ấm áp trong lành đầy màu sắc, thiên nhiên vận động tươi sáng nhịp nhàng còn tác động tích cực đến con người và cũng thể hiện tâm hồn một con người yêu thiên nhiên, lạc quan tin tưởng vào ngày mai đầy ánh sáng.
Ngay ở Chiều tối ta đã bắt gặp một tình yêu thương bao la Bác dành cho thiên nhiên và sự sống con người. Có vậy Bác mới đồng cảm với sự "mỏi" của cánh chim; cái cô đơn, lang thang của chòm mây "mạn mạn độ thiên không". Đặc biệt, Bác chia sẻ với nỗi vất vả của người dân ngoại quốc. Điều đó thể hiện qua câu thơ diễn tả nhịp quay nặng nề của cối xay ngô "ma bao túc – bao túc ma hoàn". Ta cần lưu ý rằng, khi ấy Bác đang phải chịu cảnh tù đày, Bác đau khổ hơn cánh chim, áng mây và người sơn nữ kia nhưng người vẫn mở lòng để cảm thông chia sẻ. Đặc biệt, qua cái ấm áp của ánh lửa gia đình, ta hiểu rằng Bác đang chung vui, chung ấm với bữa cơm gia đình người sơn nữ.
Ở giải đi sớm không chỉ tấm lòng mà cả bản lĩnh của người tù cách mạng thể hiện rõ. Đêm thu lạnh lẽo hiểm nguy, người vẫn mở lòng ưu ái với thiên nhiên, nhìn thiên nhiên bằng đôi mắt hữu tình tinh tế: "Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn" – "Quần tinh ủng uyền nguyệt thướng thu san". "Quần" là quây quần gợi cái đông vui, ríu rít. "Ủng" là bao lấy, ôm lấy. Hình ảnh những vì sao đông đúc vui vẻ ôm ấp trăng cùng bay lên "thướng" thật tình tứ thi vị. Cũng trong đêm hàn thu ấy, người chiến sĩ cách mạng đã thể hiện bản lĩnh bằng thái độ sẵn sàng đón nhận gian khổ, đón nhận nguy hiểm thậm chí thách thức chúng "nghênh diện thu phong trận hàn". Nếu như điệp từ "trận trận" gợi đến lớp lớp đợt gió thu lạnh buốt táp vào thì từ "nghênh" đầy kiêu hãnh thể hiện thái độ sẵn sàng đối mặt với gian nguy. Con người ở đây mạnh mẽ, can trường và kỹ vĩ, tự nâng mình lên sánh với thiên nhiên. Không chỉ vậy, với sự khắc nghiệt của thiên nhiên Người "ngênh diện" nhưng với sự ấm áp, sáng tươi. Người hòa mình vào ban mai tươi sáng "Người đi thi hứng bỗng thêm nồng". Vậy là bỗng chốc một tù nhân vụt hóa thành thi nhân. Khổ đau chỉ là cảm hứng để Bác tỏ lòng can trường. Anhs sáng ban mai để Bác ấm lòng lạc quan tin tưởng.
Không chỉ Chiều tối và Giải đi sớm, rất nhiều bài thơ trong Nhật kí trong tù tả cảnh thiên nhien và tất cả thiên nhiên đều có sự vận động tươi sáng từ trong bóng tối tới ánh sáng. Ra đời trong một hoàn cảnh đặc biệt, những vần thơ ấy thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu tự do bao la của Bác. Và hơn hết, nó thể hiện bản lĩnh, tinh thần người cách mạng luôn lạc quan, tin tưởng vào ngày mai tươi sáng.
Nguồn cảm hứng sáng tác của Bác xuất phái từ lòng yêu thiên nhiên, yêu đất nước trong thi sĩ. Tả cảnh thiên nhiên nhưng tác giả cũng đưa ra những lời dự đoán về kết quả của cuộc khắng chiến chống mĩ cứu nước của dân tộc sắp kết thúc thắng lợi. Bài thơ thê hiện tư thế ung dung tự tại, và lòng yêu nước của tác giả.
