Tôi là con trai lão Hạc. Sau tám năm ròng đi đồn điền cao su, nay tôi mới có dịp trở về quê hương, thăm người cha già kính yêu và thăm cậu Vàng yêu quý.
Cũng giống như bao người xa quê khác, tôi vô cùng hồi hộp, háo hức và xúc động khi được trở về quê nhà, gặp lại người cha đáng kính sau bao năm xa cách.
Ngần ấy năm trời, tôi không viết thư cho cha nên không biết cuộc sống của cha đã ra sao rồi và trong túi của tôi đã dành dụm được chút tiền gọi là để biếu cha và để về quê cưới vợ. Cảnh vật quê hương vẫn thân thuộc như ngày nào. Trong tâm trí tôi vẫn nhớ như in từng đường thôn ngõ xóm, từng dòng sông, ngọn đồi nhưng dường như cảnh vật dần dần tiều tụy, xơ xác hơn so với ngày tôi bỏ làng ra đi. Bỗng nhiên, một cảm giác lạnh lẽo bao trùm khắp không gian khi tôi đặt chân đến mảnh vườn của cha. Cây cỏ thì khô héo, cây cối xung quanh tiêu điều, trơ trụi như rất lâu rồi chưa có người đặt chân đến chăm sóc. Ngôi nhà bằng rơm của cha tôi thì siêu vẹo, tưởng chừng như sắp đổ. Tôi vội vàng ngó vào trong nhà nhưng chẳng thấy cha tôi đâu.
Tôi gọi lớn: “Cha ơi, cha ơi con đã về rồi đây cha ơi, cha ơi!...” nhưng mãi không có một tiếng trả lời. Tôi bỗng đâm ra lo sợ. Bất chợt, có một người hàng xóm đi qua, đã nhận ra tôi là con trai lão Hạc liền nói: “ơ, cháu đã về rồi à, nhưng bây giờ về thì đã quá muộn rồi, cha cháu đã mất cách đây năm năm trước và mảnh vườn cũng đã bán cho ông giáo rồi, cháu thử sang hỏi ông giáo mà xem”. Tôi sững sờ không tin vào tai mình, quên cả cảm ơn bác hàng xóm rồi chạy một mạch tới nhà ông giáo.
Vừa đến nơi, ông giáo đã nhận ra tôi ngay, ông “à”, lên một tiếng rồi mời tôi vào nhà. Ngay lập tức tôi vào thẳng vấn đề chính:
- Ông giáo ơi, ông giáo cho cháu biết chuyện gì đã xảy ra với cha cháu, à và còn về mảnh vườn nữa, chuyện cha cháu bán mảnh vườn cho ông giáo là như thế nào vậy?
- Cậu cứ từ từ đã, chuyện còn dài lắm, trước tiên tôi dẫn cậu đến mộ của cha cậu trước đã. Ông giáo từ từ đáp lại. Đến mộ của cha, ông giáo và tôi thắp vài nén hương khấn cha tôi và ông giáo nghẹn ngào nói:
- Lão Hạc ơi, cuối cùng con trai lão cũng đã trở về rồi đây, đã đến lúc tôi thực hiện lời hứa là trao trả mảnh vườn mà lão đã hi sinh cuộc đời để giữ lại cho con. Bây giờ thì lão có thể yên nghỉ dưới suối vàng rồi chứ?
Nghe đến đây, chưa rõ chuyện gì xảy ra nhưng tôi vô cùng xót xa, ân hận nói:
- Cha ơi, con quả là đứa con bất hiếu phải không cha, trong lúc cha cần có một bờ vai để nương tựa nhất thì con lại không có ở bên. Con chỉ mải mê lo kiếm tiền để hai cha con có thể sông một cuộc sống đầy đủ hơn sau này, con thật có lỗi quá
- Tôi tự dằn vặt bản thân mình.
Tôi vừa dứt lời thì ông giáo vỗ vai an ủi tôi rồi cả hai cùng trở về nhà ông giáo để nói chuyện tiếp. Ông giáo rót nước mời tôi uống rồi từ từ kể lại toàn bộ câu chuyện cho tôi nghe. Từ lúc mùa màng đói kém, cha tôi day dứt về chuyện bán cậu Vàng đến lúc ân hận, xót xa đã nỡ lừa một con chó. Cha tôi đã phải tự giải thoát cuộc đời bằng cách ăn bả chó xin được của Binh Tư để không tiêu vào số tiền dành dụm cho tôi và giữ lại mảnh vườn cho tôi. Cha tôi đã nhờ ông giáo viết văn tự bán vườn để nhằm giữ nguyên mảnh vườn khi tôi trở về.
Nghe xong câu chuyện mà ông giáo kể, tôi không thể nào kiềm chê được nỗi xúc động, hai dòng nước mắt cứ thế chảy ra. Tôi ân hận lắm, xót xa lắm, chỉ vì tôi mà cha đã nhịn đói, chỉ vì tôi mà cha đã phải tự tìm đến cái chết thảm khốc để giải thoát bản thân. Đầu óc tôi choáng váng, tôi cảm thấy mình thật đáng chết, mình là người con bất hiếu, việc gì mà cha phải hi sinh cuộc đời cho một người con như tôi chứ. Trong lòng tôi tràn đầy cảm giác tội lỗi, ân hận. Tôi thương cha vô cùng. Thực ra ngày ấy phần vì nông nổi sau khi người yêu đi lấy chồng do tôi nghèo khó không có đủ tiền cưới vợ, phần vì thấy cha đã già mà phải làm việc vất vả tôi mới bỏ làng ra đi để kiếm chút ít tiền vừa để có chút vốn liếng lập nghiệp về sau, vừa để cho cha an hưởng lúc về già, ai ngờ sự việc lại xảy ra như thế này. Tôi chỉ nghĩ vùng đất ấy là một vùng đất đầy hứa hẹn, có thể kiếm được nhiều tiền để sau này về biếu cha rồi lập nghiệp và cưới vợ.
Ông giáo liền đưa cho tôi xem văn tự mảnh vườn và nói: “Giờ đây, văn tự này chẳng còn ý nghĩa gì nữa” rồi ông giáo liền xé nó đi và đưa trả lại tôi cả mấy chục đồng bạc mà cha tôi nhờ ông giáo cất giữ. Trước khi ra về, tôi có đưa cho ông giáo mấy đồng bạc nhưng ông giáo nhất quyết không nhận, ông bảo không có lí do gì để nhận số tiền ấy cả.
Sau sáu năm đi phu đồn điền cao su, tôi trở về quê nhà thân yêu, trong lòng thấy rạo rực lạ thường. Phần vì tôi đã có đủ tiền cưới vợ, phần vì nhớ cha, cũng lâu rồi tôi không gặp cha, không biết giờ đây cha tôi sống ra sao rồi. Rảo bước trên con đường đất dài và hẹp, tôi bước nhanh về nhà, thầm nghĩ rằng cha tôi sẽ bất ngờ lắm bởi vì tôi về nhà mà không hề báo trước cho cụ. Đứng trước cánh cửa cũ đã mục của ngôi nhà nhỏ tồi tàn, tôi có cảm giác bất an khó tả đến kì lạ. Đẩy nhẹ cánh cửa nhỏ và bước vào bên trong, không khí trong nhà thật lạnh lẽo, thật ngột ngạt, tựa như không có người ở từ lâu. Lấy làm lạ, tôi sang nhà hàng xóm hỏi chuyện. Tôi gặp ông giáo và ông nói với tôi: '' Cụ nhà đã mất được 3 năm rồi'' xong ông giáo đưa ra một tờ giấy và ba mươi đồng bạc rồi bảo:'' Đây là số tiền và cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào.'' Chưa nghe hết lời ông giáo nói, sống mũi tôi đã cay xộc, khóe mắt trở nên nóng rát và trĩu nặng. Tim tôi thắt lại như bị ai đó bóp nghẹt, những giọt nước mắt ấm nóng và mặn chát trào ra, lăn dài trên gương mặt thất thần không tin vào sự thật phũ phàng. Tôi ân hận lắm, ân hận vì đã không báo hiếu, phụng sự cho cha tôi nhưng năm tháng của cuối cuộc đời. Chỉ vì một phút phẫn chí do không lấy được vợ cùng cái suy nghĩ bồng bột của tuổi trẻ rằng sức khỏe của cha tôi vẫn tốt, không cần người khác phải ở cạnh chăm sóc mà tôi đã đi phu đồn điền cao su để lại cha ở lại quê nhà với tuổi già, bệnh tật và những cô đơn khó có thể bù đắp. Cảm giác tội lỗi bao trùm xung quanh, không gian quanh tôi như tối xầm lại, đôi mắt đẫm nước nhắm nghiền, tôi tự trách bản thân quá ích kỉ, bất hiếu và vô tâm...Ông giáo đứng đó, đôi mắt hơi trùng xuống ẩn chưa một nỗi buồn nhạt kiên nhẫn chờ tâm trạng tôi ổn định lại. Ông đưa tôi đến trước ngôi mộ nhỏ của người cha quá cố, gọi là để thắp cho cụ nén nhang. Tôi quì gối, cúi đầu ôm mặt bật khóc nức nở như đứa trẻ. Bởi tôi ân hận quá. Tôi muốn được nói một lời xin lỗi với cha tôi, muốn lắm nhưng không thể nữa. Cha tôi đã qua đời, cụ mất rồi. Dẫu cho bây giờ tôi có khắc lên bia mộ này triệu lời xin lỗi, ngàn lời yêu thương thì ...... bia đá vô tri có nghĩa gì.
