“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ...
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân...”
(Viếng lăng Bác - Viễn Phương, Ngữ văn 9, tập hai, NXB Giáo dục, 2012)
Em hãy cảm nhận hai khổ thơ trên để thấy được tình cảm thành kính, xúc động của Viễn Phương dành cho Bác.
Tham khảo:
Người xưa có câu: “Thi ngôn chí”, tức nghĩa: Thơ là để nói lên cái chí ở đời. Nhưng “chí” ở đây không chỉ là chí khí, nguyện vọng của cong người khi muốn đạt được một thứ gì đó, mà “chí” ở đây còn là những tâm tư, tình cảm, nhân sinh quan của thế giới quan mà nghệ sĩ mang trong lòng. Tác phẩm nghệ thuật bởi vậy không chỉ là tiếng thì thầm, lời nhắn nhủ mà còn là tiếng nói của những lời tâm tư, tình cảm, những quan niệm về cuộc sống và con người mà người nghệ sĩ muốn gửi gắm đến bạn đọc. Và, qua bài thơ “Viếng lăng bác” của mình, Nhà thơ Viễn Phương đã để tấm lòng thành kính và những cảm xúc của mình kết tinh thành những giọt ngọc của thời đại, thấm sâu vào hồn trí người đọc.
Bài thơ được viết vào năm 1976, khi lăng Bác được khánh thành, Viễn Phương vinh dự có mặt trong đoàn Đại biểu đại diện cho nhân dân Miền Nam vào viếng Bác. Xúc động tận đáy lòng, ông đã viết lên bài thơ này:
“Con ở Miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng Tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”
Bài được bắt đầu từu cách xưng hô thân thuộc với mọi người dân Việt Nam: “Con - Bác”. Đó là cách mà Viễn Phương nói riêng và mọi người Việt Nam nói chung dùng để gọi vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, cách xưng hô gợi sự thân thuộc không xa cách, bởi lẽ “ Người không con mà có triệu con”. Chủ tịch Hồ Chí Minh, người đã trở thành vị cha già muôn vàn kính yêu của dân tộc, phải chăng vì thế mà nhà thơ Viễn Phương đã sử dụng động từ “thăm” thay cho “viếng”. Một cách sử dụng từ khéo léo và tinh tế, “thăm” là cách dùng cho người còn sống, “viếng” là cách dùng cho người đã mất. Là tác giả muốn giảm bớt sự đau buồn hay trong tiềm thức của ông, và mọi người dân Việt Nam, Bác vẫn còn đây ? Khung cảnh đầu tiên mà tác giả nhìn thấy nơi Lăng Bác, chính là “hàng tre bát ngát”, một hình ảnh thực nơi đây. Những khóm tẻ xanh gợi lên hình ảnh làng quê mọc mạc, bình dị, quen thuộc với dân tộc Việt Nam dũng cảm, bất khuất trong quá trình dựng nước và giữ nước. Dù là trong bất cứ hoàn cảnh nào, bất cứ gian nguy nào, ta vẫn “ đứng thẳng hàng” bảo vệ lấy tổ quốc thân yêu, giữ lại từng nắm đất. Đọc đến đây, ta bất chợt nhớ đến những dòng thơ đầy cảm xúc trong bài “Tre Việt Nam” của Nguyễn Duy:
“Nòi tre đâu chịu mọc cong
Chưa lên đã nhọn như chông lạ thường”
Những đức tính tốt đẹp ấy, được cha ông ta truyền từ đời này sang đời đời khác, để chúng ta kế thừa những truyền thống tốt đẹp, để chúng ta giữ lấy mảnh đất hình chữ S này.
Bắt nguồn từ cảm xúc đó, bài thơ chuyển một cách tự nhiên sang đoạn thơ thứ hai:
“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”
Bằng cách sử dụng thành công biện pháp tu từ ẩn dụ, Viễn Phương đã sử dụng hình ảnh “Mặt Trời” để biểu tượng cho Bác Hồ. Nếu “Mặt Trời” của tự nhiên là thứ mang ánh sáng đến cho muôn loài, giúp chúng ta có một cuộc sống hạnh phúc, no đủ thì Bác Hồ chính là người mang đến ánh sáng cách mạng cho dân tộc, đất nước, đưa dân tộc Việt Nam thoát khỏi những đêm đen nô lệ, đến với những ngày bình minh tươi đẹp, giúp ta có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Và mặt trời của tự nhiên là thứ luôn bất tử giữa vũ trụ thì Bác sẽ luôn sống mãi trong lòng người Việt Nam.
Qua biện pháp tu từ đầy tinh tế Viễn Phương đã bày tỏ lòng thành kính xen lẫn tự hào của mình với vị Lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, và điệp từ “ngày ngày” đứng đầu câu như một sự luân hồi không bao giờ kết thúc hay ý nghĩa của tác giả là công lao và sự vĩ đại của Bác luôn tồn tại với thời gian?. Và đến đây, ta lại bắt gặp một hình ảnh vô cùng độc đáo “Kết tràng hoa”, Đây là một hình ảnh thực của nơi Bác an nghỉ “dòng người đi trong thương nhớ” khi vào viếng lăng Bác luôn mang theo những chùm hoa tươi thắm nhất để dâng lên Người. “Tràng hoa” hay cũng chính là những thành quả của cách mạng được ta dâng lên Bác, “dâng lên bảy mươi chín mùa xuân”. Ngụ ý của Viễn Phương khi dùng cụm từ này là gì? Là vì trong di chúc Bác có viết: “Nay tôi đã ngoài bảy mươi xuân” hay ý của tác giả là Người đã sống một cuộc đời thật đẹp? Có lẽ là vậy, Bác đã sống một cuộc đời thật đẹp, mỗi năm Người sống là mỗi mùa xuân dâng lên đất nước và dân tộc. Đoạn thơ là tấm lòng thành kính của tác giả đã hóa thành những dòng chữ, dòng thơ lưu giữ lại cho muôn đời, để củng cố, gợi nhắc họ về những công lao to lớn của Bác và khiến ta nảy sinh những tình cảm, cảm xúc thật đẹp!
Trong bài thơ “Thời gian”, Văn Cao đã từng viết:
“Thời gian trôi qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỉ niệm trong tôi rơi
Như tiếng sỏi
Trong lòng giếng cạn
Riêng những câu thơ
Còn xanh
Và đôi mắt em
Như hai giếng nước”.
Thật vậy, “Thời gian” mang một sức mạnh to lớn, có thể làm héo tàn vạn vật. Nhưng, riêng nghệ thuật và tình yêu thì luôn sống mãi! Phải chăng vì thế, mà người ta thường gửi gắm những tâm tư, cảm xúc của mình vào những dòng thơ, bài hát ? Và Viễn Phương cũng như vậy, ông đem tấm lòng thành kính và tự hào của mình, gửi gắm và những dòng thơ trong bài “Viếng lăng Bác” để làm sống dậy những văn thơ vốn đã nguội lạnh với thời gian. Ông đem tâm tư tình cảm của mình thắp thành ngọn lửa, cháy sáng trong lòng bạn đọc, gợi nhắc họ về công lao to lớn của Bác về những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Nhưng trong nền văn học Việt Nam, nhung tác giả viết về Bác trước Viễn Phương đã có rất nhiều tác phẩm khác, thế nhưng bài thơ này của ông vẫn gây được ấn tượng với bạn đọc bởi sự độc đáo của nó, được viết với thể thơ tám chữ, kết hợp với các hình ảnh giàu sức biểu cảm và các biện pháp tu từ độc đáo. Bài thơ chính là tiếng lòng của tác giả nhưng lại khiến cho bạn đọc nảy sinh những đồng cảm với ông, khiến cho bạn đọc có thể tự hào về Bác về Dân Tộc, về Đất Nước và để nó trở thành hành trang của mình trong bước đường xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Gấp lại những vần thơ trong bài thơ “Viếng Lăng Bác”, người đọc không khỏi xúc động trước tấm lòng của tác giả, cảm ơn Viễn Phương đã đem “Viếng Lăng Bác” đến cho nền văn học Việt Nam, để ta có thêm những hành trang tốt đẹp để vững bước trên chặng đường dài phía trước và đọc xong hai đoạn thơ ta không khỏi nhớ đến những dòng thơ trong bài thơ “Bác ơi” của Tố Hữu:
“Bác sống như trời đất của ta
Yêu từng ngọn lửa, mỗi cành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ, lụa tặng già”.
