Trước thềm tổ chức Ngày Sách Việt Nam tỉnh Hậu Giang lần thứ III năm 2017 với chủ đề “Sách và sự phát triển tri thức cộng đồng” cũng như thực hiện việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, cùng nhìn lại lời dạy của Bác về vấn đề đọc sách và tự học. Và với Bác, nguyên lý và phương thức học được tóm gọn trong mấy câu sau: “Học ở trường, học trong sách vở, học lẫn nhau và học dân”.
Trong bài nói chuyện tại hội nghị chuyên đề sinh viên quốc tế họp tại Việt Nam ngày 1/9/1961, Hồ Chủ tịch đã tâm sự: “Về văn hoá tôi chỉ học hết tiểu học. Về hiểu biết phổ thông: 17 tuổi tôi mới nhìn thấy ngọn đèn điện lần đầu tiên, 20 tuổi mới nghe radio lần đầu”. Vậy mà Bác đã có một trí tuệ phi thường, một sự hiểu biết đáng khâm phục. Đạt được tầm hiểu biết ấy là nhờ Hồ Chủ tịch đã không ngừng học tập, nói đúng hơn là không ngừng tự học. Khi nói chuyện với các đảng viên (9/12/1961), Hồ Chủ tịch đã tâm sự : “Tôi năm nay 71 tuổi, ngày nào cũng phải học... Không học thì không theo kịp, công việc nó sẽ gạt mình lại phía sau”.Sinh ra trong cảnh nước mất, lớn lên chứng kiến nỗi bế tắc của bao tầng lớp sĩ phu yêu nước và nỗi thống khổ của nhân dân. Dù vậy, Bác Hồ vẫn miệt mài đọc sách. Và không chỉ đọc sách bằng chữ quốc ngữ, sách Hán mà Bác còn đọc cả sách Pháp. Trong tác phẩm “Nhật ký chìm tàu” của Bác (1925-1926), Bác đã nhiều lần nhắc tới giá trị của sách báo và yêu cầu đối với người đọc sách báo, Bác viết: “Sách là thuốc bổ tinh thần” và “Sách là thuốc chữa tội ngu…”. Với Bác Hồ, sách là nguồn quan trọng có thể đưa ra lời giải đáp cho câu hỏi “tự do, bình đẳng, bác ái là gì?”.
Khi tìm hiểu về phương pháp đọc của Bác Hồ, bài học đầu tiên đó là: Muốn trở thành người hiểu biết phải đọc cho rộng và khi đọc phải có ghi chép và phân loại ngay các thông tin trong sách báo. Do ý thức không muốn mất thời gian đọc đi đọc lại để nhặt thông tin, nên khi đọc nghiên cứu tài liệu Hồ Chủ tịch luôn chú trọng đến việc ghi chép, đánh dấu, gạch chân, đóng khung và thậm chí cắt dán. Với cường độ đọc cao, một ngày khoảng trên hai chục tờ báo trong và ngoài nước, nếu không có những phương pháp đọc khoa học thì khó có thể nhớ và tổng hợp hết được các vấn đề và thông tin đã đọc. Theo tài liệu của Ban nghiên cứu lịch sử Đảng trung ương, Bác đã từng căn dặn : “Những cái gì đã nghe, đã thấy, đã hỏi được, đã đọc được thì chép lấy - để dùng để viết”. Nếu ghi chép cẩn thận thì khi cần sẽ không phải mất nhiều thời gian để tìm kiếm lại.
Hồ Chủ tịch của chúng ta có tác phẩm “Bút ký đọc sách” trong đó ghi lại những ý chính của các cuốn sách Bác đã đọc cùng với những nhận xét đánh giá của mình. Và Bác còn cho cắt những bài báo phản ánh gương người tốt việc tốt dán thành chuyên đề về gương chiến đấu, sản xuất, thiếu nhi học giỏi dũng cảm… sau này cho in thành tập sách “Người tốt việc tốt”.Chúng ta phát hiện ra thêm nhiều điều thú vị ở Bác Hồ đối với lĩnh vực Thư viện. Hơn ai hết, Bác hiểu rất rõ tác dụng của Thư viện. Bởi vì, Bác không chỉ là bạn đọc thường xuyên của các thư viện mà chính Bác đã từng làm cán bộ Thư viện mẫu mực khi Bác dạy học ở trường Dục Thanh. Mặc dù không qua một trường lớp đào tạo nào nhưng Bác làm công việc rất cẩn thận và chu đáo. Nhờ trực tiếp làm công tác thư viện nên Bác đã nhận thấy vai trò quan trọng và tác dụng to lớn của thư viện trong việc lưu giữ, truyền bá và tổ chức sử dụng chung sách báo. Vì thế, việc tổ chức những thư viện để mọi người đều có thể đọc chung sách báo là rất phù hợp và cần thiết. Đó cũng là lý do để Bác căn dặn các cán bộ cách mạng trong lớp huấn luyện bí mật ở Quảng Châu Trung Quốc những năm hai mươi thế kỷ trước, qua tác phẩm “Đường cách mệnh”, cần phải “Lập nơi xem sách, xem báo” cho quần chúng nhân dân. Đây cũng là những tư tưởng đầu tiên của Bác về sách báo và đọc sách báo.
Không chỉ dừng lại việc đọc rộng và biết cách ghi chép, đánh dấu, bài học thứ hai có thể rút ra trong phương pháp đọc sách báo của Hồ Chủ tịch là đọc luôn phải có suy nghĩ kĩ càng không nhất thời tin ngay theo sách. Người đã từng nhấn mạnh: “Phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư tưởng. Đọc tài liệu thì phải đào sâu hiểu kỹ, không tin một cách mù quáng từng câu trong sách. Có vấn đề thông suốt thì mạnh dạn đề ra cho vỡ lẽ, đối với bất cứ vấn đề gì đều phải đặt ra câu hỏi: “vì sao” đều phải suy nghĩ kỹ càng, xem nó có hợp với thực tế hay không, tuyệt đối không nên nhắm mắt tuân theo một cách xuôi chiều. Phải suy nghĩ cho chín chắn”.
Với những sách báo quan trọng, có những từ hoặc vấn đề không hiểu Bác có thể đọc đi đọc lại nhiều lần cho đến khi hiểu cặn kẽ mới thôi. Chính nhờ việc đọc sâu hiểu kỹ Bác đã có thể đem những điều đã đọc vào áp dụng trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. Và Bác Hồ đã không tán thành lối đọc để mà đọc, không hiểu biết thực sự những điều đã đọc và theo Bác đó là dạng đọc phù phiếm.
Tiếp thu quan điểm của Nguyễn Trãi: “Sửa mình lấy thiện làm vui. Lập thân đâu phải cứ ngồi đọc suông” và tán thành quan niệm của Lê Quí Đôn: “Đọc sách không cần nhiều, đọc được một chữ đem áp dụng được một chữ, thế là được”, Hồ Chủ tịch luôn rất chú trọng, đem ứng dụng các điều đã thu lượm được qua sách báo. Người nhấn mạnh:“Dù xem được hàng ngàn quyển lý luận nếu không biết đem ra thực hành, thì khác nào cái hòm đựng sách”. Nếu như trong học tập Hồ Chủ tịch luôn nhấn mạnh đến chữ hành, thì trong đọc sách Người luôn quan tâm đến vấn đề áp dụng. Và phải biết áp dụng dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh của thực tiễn. Và sự vận dụng tài tình những điều đã học và đã đọc chính một trong những điểm mấu chốt trong vấn đề đọc sách của Bác Hồ.
Xã hội loài người phát triển được một phần lớn là nhờ con người có khả năng học tập lẫn nhau, sức mạnh cá nhân tạo nên sức mạnh to lớn của cộng đồng. Sách báo sẽ là một nguồn tài nguyên vô giá giúp cho con người học tập và không ngừng vươn lên để tự hoàn thiện mình. Lời dạy của Bác Hồ “Học ở trường, học trong sách vở, học lẫn nhau và học dân” càng ý nghĩa hơn khi Hậu Giang nói riêng, cả nước nói chung hòa cùng không khí tổ chức Ngày Sách Việt Nam với mong muốn xây dựng và phát triển phong trào đọc sách, hướng tới xây dựng một xã hội học tập, tạo nên nét đẹp trong đời sống xã hội.
