Question

Chơi chữ là gì ?

Answer 1

Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, … làm câu văn hấp dẫn và thú vị

Answer 2

 

Chơi chữ Chơi chữ là một nghệ thuật , nó đòi hỏi phải nhanh trí và có một kiến thức rộng lớn .Đôi lúc đòi hỏi ở đầu óc dí dỏm , pha chút châm chọc , ngạo đời ..... bm trước khi vào đề xin định nghĩa về :  1- Chơi chữ là gì ?  Ngày xưa các cụ nhà ta thích dùng chữ để tả cảnh , tả tình , nhiều khi dùng chữ lắc léo để " móc " nhau , hoặc mĩa mai . Có những câu đố đọc lên rất tục , nhưng lúc giảng thì thanh như :" Da trắng vỗ bì bạch " . Hoặc nói lái nghe ra tục tỉu nhưng giảng thanh tao . Dùng cùng một vần , âm điệu giống nhau :  "Phất phất phóng phong phan , pháp phái phi phù , phù phụng Phật .  Căng căng canh cổ kệ , ca cao kỉ cứu , cứu cùng kinh ."  ( Phất phất cờ phứơng bay trứơc gió , đạo pháp làm phép đốt bùa , bù thờ Phật ;  Oanh oanh hòa giọng đọc kệ cổ , cất cao tiếng nghiền ngẩm kinh , nghiền ngẩm đến cùng .)  Đây là câu đó chọc ghẹo ông sư móm và chú Tiểu ngọng của Ông Nguyễn Khuyến .  Vậy chơi chữ là dùng phương thức diễn đạt đặc biệt , sao cho ở đó song song tồn tại hai lựơng ngữ nghĩa khác hẳn nhau đựơc biểu đạt bởi cùng một hình thức ngôn ngữ , nhằm tạo nên sự thú vị mang tính chất chữ nghĩa . Càng làm phong phú thêm ngôn ngữ , văn chương Việt Nam .  2- Chơi chữ trong văn chương .  Trong văn chương có hai lối chơi chữ dựa vào ca['c phương tiện ngôn ngữ đựơc thể hiện trong văn bản và kiểu chơi chữ dựa vào tiền giả định là dữ kiện văn học , văn hóa .  2.1 Bằng phương tiện ngữ âm và chữ viết .  a- Mô phỏng âm thanh .  " Hu ta tồ hề ! Tòng Xích Tùng chi tung tịch cốc ;  Phu nhi tri hĩ ! Trắc Hỗ sơn chi trắc tùng bi ."  Nguyễn Khuyến .  Hay một câu đố nhân gian , do đám học trò đê"n thăm thầy đồ , thấy nhà đóng cửa mà bên trong thì nghe có tiếng rúc rích và tiếng giừơng kêu ọt ẹt , các trò bấm nhau cừơi . Thầy thấy thẹn liền ra câu đối , nếu đối đựơc thì mới mở cửa :  " Sĩ đáo ngọai gia , thầm bất thầm , thì bất thì, thầm thì thầm thì ."  Một anh nho sinh mới đối lại :  " " Sư ngọa trung phòng , ọt bất ọt ,ẹt bất ẹt , ọt ẹt ọt ẹt ! "     CÙNG ÂM .  Nếu ai là ngừơi Huế , nhiều lúc trong câu nói có tính cách điệp âm , hay hiểu hai , ba nghĩa . Vi dụ : Một ngừơi bạn vào nhà , con chó xù nhe răng ra sủa . Cô chủ ngừơi Huế lớn tiếng bảo bạn :  - Không RĂNG mô .  - Răng : là cái răng ( nghĩa đen )  - Răng : là sao , chi , gì ....  Thành ra câu trên ngừơi Nam sẽ nói :" Không gì đâu " .  Làm sao con chó cả hàm răng dữ thế lại bảo không răng mô hehe e e e  Bài thơ của Tôn Thất Mỹ :  Không răng đi nữa cũng không răng ,  Chỉ có thua ngừơi một miếng ăn .  Miễn đựơc nguyên hàm nhai tóp tép ,  Không răng đi nữa cũng không răng .  Ý bài thơ nói về chiếc răng của tác giả bị rụng . Nhưng đựơc tin Triều đình cho cho phục nguyên hàm tá lý , nhưng không hửơng lương ( Salary ) . Nhưng Không răng " ( Không có răng ) đồng âm với " không răng " ( không sao - từ địa phương ) .  " Nguyên hàm " vừa có nghĩa là còn hàm răng nguyênvẹn để nhai , vừa có ý chỉ cái hàm ( Chức ) tá lý đựơc phục hồi sau khi bị tứơc đi .  Ngừơi Việt có cái tài là dùng văn hóa của nứơc khác chế biến thành văn hóa mình .  Những tiếng nứơc ngòai :  - Cravat là cà - vạt . ( Cái nơ cổ)  - Marcatheur là Mặt -ác- tệ ( Tên Mỹ )  - Weamoreland là vét- mỡ -lợn .( Tên Mỹ )  - Corset là cút - xê . ( Xu chiêng )  - En France là Ăng Phoong ( Sang Pháp )  - Canard là cá - an'c ( Con vịt )  - Cochon là cô - soong ( Con lợn )  - La Poche là la - pốt ( Cái túi )  - L'argent 'à lạc - giòong ( Tiền bạc )  - Au revoir là ô voa ( Tạm biệt )  - Bâton là batoong ( cái gậy )  - NHIỀU NGHĨA .  Như Cha Mẹ đựơc gọi nhiều cách :  - Cha : Ba = Bố= Tiá = Bọ = Dựơng = Thầy = Papa . Nhiều khi con khó nuôi còn gọi là Anh .  - Mẹ : Má = Mạ = Me = Bu = U = Dì = Mama .  Qua câu thơ :  Em đây là gái năm con ,  Chồng em rộng lựơng , em còn chơi xuân .  Xuân : Là mùa xuân , cũng là tuổi còn trẻ   - THEO LỐI DỰA VÀO PHƯƠNG NGỮ .  Tức là dựa vào ngữ âm , ngữ vựng .......của một phương ngữ để chơi chữ . Đây hòan tòan theo văn chương mà không nên nghĩ lệch lối nhân gian . Đọc bài thơ :  Trêu Cô Hàng Nứơc .  Bãn hạng nay cô đã mấy tuổi ?  Nứơc cô còn nõng hay đã nguồi ?  Lụng lặng trên treo dăm nắm nẹm ,  Lơ thơ dứơi móc một buồng chuối .  Bán dạn bán dày đều xoa mợ ,  Khoai ngựa khoai lang cụng chấm muồi .  Ăn uộng xong rồi tiền chư đụ ,  Biệt nhau chi cho chịu một vài buồi .  ( Nguyễn Quỳnh )  Bài này nói theo giọng ngừơi Hà Tĩnh ( Thế kỷ 18 ) , đọc âm đa số theo vần huyền , nghe ra gần như tục tỉu , nhưng không phải thế . Ngừơi ta còn nghi tác giả là Trạng Quỳnh . Ta tạm chuyển âm phổ thông VN thử nha :  Bán hàng nay cô đã mấy tuổi ?  Nứơc cô còn nóng hay đã nguội ?  Lũng lẳng trên treo dăm nắm nem ,  Lơ thơ dứơi móc một buồng chuối .  Bánh dán bánh dày đều xoa mỡ .  Khoai ngứa khoai lang cũng chấm muối ,  Ăn uống xong rồi tiền chưa đủ ,  Biết nhau cho chịu một vài buổi .  Đây là một bài thơ trêu ghẹo cô hàng nứơc . Vì vậy bài thơ vận dụng phương ngữ chơi chữ nhiều hơn chú ý về vần luật .   - NÓI LÁI .  Ngừơi Việt chúng ta trong đầu óc luôn có tánh trào lộng . Đọc lên nghe có lý , nhưng trong ý hàm chứa sự nghịch ngợm , châm biếm .  Như Trạng Quỳnh là thơ chọc Bà Đòan Thị Điểm :  Nắng cực lúa mất mùa ,đứng đầu làng xin xỏ ,  Nở lòng nào chị chẳng cho .  Hoặc đảo chữ :  Lũ quỷ nay lại về lũy cũ,  Thầy tu mô Phật cũng thù Tây .  Trông khống vô phòng thấy trống không ,  Chứa chan sầu lệ chán chưa chồng .  Dòng châu lai láng dầu chong đợi ,  Bóng nhạn lưng chừng , bạn nhóng trông .  - CHƠI CHỮ THEO NGỮ ÂM .  Ngòai Bắc thời nho học thịnh hành , nên các cụ đồ ngồi hay nghĩ ra thơ ghẹo nhau , đố tục , móc lò ..... Hình thức chơi chữ theo cách nhại âm , phỏng theo âm thanh , hay lối phiên âm Hán Việt . Thí dụ vài câu :  Bà già , bà giả , bà gia ,  Bà ra kẻ chợ , con ma bắt bà .  Chồng chổng chồng chông ,  Chồng bát , chồng đĩa , nồi hông cũng chồng .  Bác gì , bác xác bác xơ ,  Bác chết bao giờ , bác chả bảo tôi .Cô thỉ cô thi ,  Cô đang đương thì , cô kẹo với ai ?...  Muốn rằng tàu lặng tàu bay ,  Nên anh bỏ việc cấy cày anh đi .  Biết mà cu lít cu li ,  Thà rằng ở vậy nhà quê với nàng .  Nhà quê có họ có hàng ,  Có làng , có xóm , nhở nhàng có nhau . - CHƠI CHỮ THEO LỐI ĐIỆP ÂM .  Lọai này thì bên ca dao không có nhiều , nhưng rơi rớt trong dân gian cũng không ít . Hiện nay ngừơi ta sưu tầm đựơc một số :  Duyên duyên ý ý tình tình ,  Đây đây , đó đó , tình tình ta ta .  Năm năm tháng tháng , ngày ngày ,  Chờ chờ đợi đợi , rày rày , mai mai .  Nứơc chảy riu riu ,  Lộc bình trôi ríu ríu,  Anh thấy em nhỏ xíu ,  ...... anh thương .  Sàng sàng lệ nhỏ cành mai ,  Dẫu không thành đừơng chồng vợ ,  Cũng nhớ hòai nghĩa xưa . - CÙNG ÂM .  Trong dân gian , những lúc hội hè , đình đám , hay cùng nhau gặt lúa trên đồng . Trai gái thừơng thách thức nhau về tài đối đáp , ăn nói lanh lẹ qua câu hò , câu đối . Sau đây là một cặp trai trẻ đối nhau :  Một trăm thứ dầu , dầu chi không ai thắp ?  Một trăm thứ bắp , bắp chi không ai rang ?  Một trăm thứ than , than chi không ai quạt ?  Một trăm thứ bạc , bạc chi bán không ai mua ?  Trai nam nhi đối đặng , gái bốn mùa xin theo .  Nam nhi đáp lễ :  Một trăm thứ dầu , dầu xoa không ai thắp ;  Một trăm thứ bắp , bắp chuối chẳng ai rang ;  Một trăm thứ than , than thân không ai quạt ;  Một trăm thứ bạc , bạc tình chẳng ai mua :  Trai nam nhi đà đối đặng , gái bốn mùa tính răng ?  Nhưng cô gái thứ dữ đâu đã chịu thua , nàng lên tiếng hát lại :  Em hỏi anh trong các thứ dầu , có dầu chi là dầu không thắp ?  Trong các thứ bắp , bắp chi bắp không rang ?  Trong các thứ than ,than chi là than không quạt ?  Trong các thứ bạc , bạc chi là bạc không mua ?  Trai nam nhơn chàng đối đựơc mới rõ ai thua phen này ?  Chàng trai ngẩm nghĩ một lát , nhưng không chịu thua , cất giọng hò lại :  Trong các thứ dầu , có nắng giải mưa dầu không thắp ;  Trong các thứ bắp , có bắp mồm bắp miệng là bắp không rang ;  Trong các thứ than , có than hởi than hời là than không quạt ;  Trong các thứ bạc , có bạc tình bạc nghĩa là bạc không đổi không mua .  Trai nam nhơn đà đối đặng ,hỏi thiếp vừa tính sao ? - ĐỐ CHỮ :  1/ Chữ Nho ( Hán tự )  Để thử sức học và trí thông minh , ngừơi xưa cũng thừơng đố nhau và giải chữ .  Cô kia đội nón chờ ai ?  Chớ lất chú chệt mà hòai mất công .  **** Là chữ AN .  Nhất diện lữơng mi  Nhất sấu nhất phi  Nhất niên nhất nguyệt  Nhất nhật tam kỳ .  *** Là chữ BÁT .  Con cu mà đậu nhánh mè  Chữ thập , chữ tứ , nhất đè chữ tâm .  ***** là chữ ĐỨC .  2/ Chữ Quốc Ngữ :  Hai ngừơi đứng bắt tay nhau ,  Chạm trán ,chạm đầu ,mà chẳng chạm chân .  ***** là chữ A  Đầu bò mà gắn đuôi heo  Ai mà thấy nó lăn queo tức thì .  Đầu trâu mà gắn đuôi nai ,  Trơ như đá không ai sợ nào .  ****** Là chữ BEO và chữ TRAI   - TẠO NHIỀU TỪ TRÙNG ÂM .  Cái khó là trong câu ca dao làm sao lập đi lập lại cho trùng âm mà nghe vẫn hay :  -Không vô có lẽ đi chi ,  Đi chi đến đó , trách chi chi mà .  -Anh hùng đến đó thì vô ,  Không vô rồi lại trách vô vô tình .  - Ngừơi ta đãi đỗ đãi vừng ,  Ngừơi ta đãi chị , chị đừng đãi em .  - Ví dầu ví dẫu ví dâu ;  Ví qua ví lại , ví trâu vô chuồng .  -Vò chi , vò đỗ vò vừng ;  Như đây với đó , xin đừng vò nhau .  -Trồng bông , luống đậu luống cà ,  Ai làm cho luống công ta thế này ? - MỘT TỪ NHƯNG HIỂU HAI NGHĨA .  *** Chuyện từ của ngừơi Huế :  Một ngừơi bạn vào nhà , con chó xổng ra nhe răng gầm gừ , bà chủ la lớn :  -"Đi vô đi . Không răng mô ".  Răng vừa là cái răng , cũng nghĩa là can chi . ý câu này là :  "Cứ vào đi . Không can chi đâu " .  **** Bây giờ ngừơi Nam Bộ :  Ông bạn già xóm trên , hẹn ông bạn trẻ xóm dứơi , ngày mai qua nhậu . Nhưng chờ mãi không thấy , sáng ngày kia thấy ông bạn già lù lù đi vào . Miêng bô bô :  ]- "Hôm qua QUA nói QUA qua mà QUA không qua . Hôm nay QUA không nói QUA qua nhưng QUA qua ."  ++ QUA : là tôi .  qua : là đến .  qua : là ngày trứơc ( Last day )  Ý câu này là :" Hôm trứơc tôi nói tôi đến mà tôi không đến . Hôm nay tôi không nói đến mà tôi đến " .  Dứơi Miệt Bến Tre Cà Mâu của mình nói chữ " R " thành ra chữ " G " :  -" Con cá GÔ nhảy GỒ GỒ trên cái GỘ ."  Ý là :" Con cá Rô nhảy rồ rồ trên cái rỗ "  Chòii oiiii ..... Mí ông Nam Bộ heheee e e e e   Có nhiều lúc sự chú thích nghĩa đã trình bày trên là không cần thiết . Vì chúng đã đựơc đưa vào , làm thành nội dung của bài ca dao . Ví dụ :  - Chàng về Hồ , thiếp cũng về Hồ ,  Chàng về Hồ Hán , thiếp về Hồ Tây .  - Đãi bôi kia hởi đãi bôi ,  Có một đaấu tấm đãi mừơi khúc sông .  Tuy cả hai cùng " về Hồ " cả , nhưng "Hồ" của chàng là Hồ Hán Thương ( đóng đô ở Thanh Hóa ) , còn " Hồ " của thiếp là Hồ Tây ( Kinh đô Thăng Long của nhà Trần cũ )  -DÙNG TÊN ĐỘNG VẬT THỰC VẬT .  Trong cuộc sống , con ngừơi gần thiên nhiên , nên biết hấp thụ cảnh vật chung quanh , và đem vào ca dao tục ngữ , để làm giàu ngôn ngữ dân tộc mình . Những câu đại khái như :  - Bồng bồng mà nấu canh tôm ,  Ăn vào mát ruột , đến hôm lại bồng .  -Tu đâu không thấy tu chùa ,  Hay là tu hú , mỗi mùa mỗi tu .  -Con chim sa sả đậu trên cành sả ,  Con cá thia lia núp bụi cỏ thia .  Trách ai làm cho khóa rẽ chìa ,  Khi thương thương tận , khi lìa lìa xa . "Từ ngày thiếp vắng mặt chàng ,  Bây giờ LIỄU đã có NGANG ra rồi ".  BK hiễu chừ Liễu như BK đã giải nha .  " Đến đây hỏi thật quê chàng ,  Hỏi danh , hỏi họ , hỏi làng làm chi ?"  Anh chàng trai không chịu nói tên họ mình , mà chỉ nói tên làng thì chàng ta đánh vần kỷ từng nét một , là làng Phú Nghĩa ( .... ) , Huyện Qùynh Lưu , Nghệ An . " Nhị mộc thành tâm " ( ........... ) tức hai cây thành rừng , " Chi tử " là một cách chiết tự của ( ...... ) ( " Tự " = chữ ) ;   VỀ NÓI CHỮ :  Bấy lâu em vắng đi đâu ,  Bấy giờ thiên đã mọc đầu ra chưa ?  "Thiên" (.... Hán tự ) + "mọc đầu" ( Hán tự ) ( " phu " là chồng ) .  " Liễu " ( Hán tự ) " có ngang " thành chữ Tử (Hán tự ) ( " Tử " là con ) .  Tóm lại lời chàng hỏi cô ta là :  " Em đã có chồng chưa ?"  Và câu trả lời của nàng là :  " Chẳng những có chồng mà có cả con nữa ! "   Trong văn tự nhiều lúc ngừơi ta vẫn dùng chữ để thắng nhau . Như kiểu luật sư tại tòa án vậy .  .... Ngày xưa nhà phú hộ nọ qua đời , để lại vừơn tựơc , ruộng đất cho ngừơi con trai . Sau một thời gian tiêu xài , ngừơi con đem bán vừơn cây ăn trái sau lưng nhà . Nhưng khi làm văn tự , ông ta yêu cầu để lại cây DẦU mà tổ tiên đã trồng hồi trứơc . Văn tự khế ứơc đọan mãi viết :  " ...... Tôi tên là Trần X , có bán cho ông bà Y sáu mẫu đất vừơn dầu một cây không bán ............"  Ông nhắc lại là bán hết nhưng để cây THẦU DẦU lại không bán , vì kỷ vật .  Bán xong nhưng ông vẫn tiếc cây cối , hoa màu . Mà Ông Bà y lại cần hạ cây để làm sạch vừơn . Ông X đến Huyện hỏi thầy Thủ Bộ . sau một hồi xem văn bản , ông Thủ Bộ xúi ông X đâm đơn lên Huyện kiện . Ông ta mới lấy bút thêm vào dấu phẩy ( , ) thành ra đơn đọc lại thế này :  " ..... Tôi tên là Trần X , có bán cho ông bà Y sáu mẫu đất vừơn ( , ) dầu một cây không bán ....  Bây giờ bản văn đựơc ông Thủ Bộ thêm vào dấu phẩy sau chư~ "Vừơn " . Nên ông lý luận là Trần X chỉ bán đất thôi . Còn cây không bán , dầu chỉ một cây cũng không bán mà .  Kết quả ông Trần X thắng kiện , mà vợ chồng ông Y không đốn hạ đựơc cây nào cả .

Answer 3

 chơi chữ là dùng phương thức diễn đạt đặc biệt , sao cho ở đó song song tồn tại hai lựơng ngữ nghĩa khác hẳn nhau đựơc biểu đạt bởi cùng một hình thức ngôn ngữ , nhằm tạo nên sự thú vị mang tính chất chữ nghĩa . Càng làm phong phú thêm ngôn ngữ , văn chương Việt Nam .