Lý Chiêu Hoàng
- Lúc nhỏ có tên là Lý Phật Kim
- Là gái thứ của vua Nghệ Tông và là bà hoàng đầu tiên của nước ta
- Sau khi nhường ngôi, Lý Chiêu Hoàng được phong làm Hoàng hậu, trở thành vị Hoàng hậu trẻ tuổi nhất trong lịch sử, vì khi đó bà mới 7 tuổi.
- Năm 19 tuổi Lý Chiêu Thánh bị phế làm Công Chúa vì lý do " không có con"
- Năm 40 tuổi , bà được gả cho một vị tướng thời trần là Lê Phụ Trần
- Đầu năm 1278, bà về thăm quê Cổ Pháp (Bắc Ninh). Tháng 3 âm lịch năm đó, bà mất, thọ 61 tuổi
Khởi nghiệp từ Lý Thái Tổ và ừuỵền tới Lý Chiêu
Hoàng, trải qua 216 năm tồn tại với 9 đời vua nối nhau trị
vì, mặc dù có những thăng trầm, biến cố nhưng ừiều Lý
ỉà triều đại đuợc sử sách đánh giá cao bởi “không có mta
nào thất đức lớn, nhiều vua thánh hiền, lâu nãm thái binh,
từ thời tìầi cổ đến khi ấy chua có triều đại nào hơn. Đại
uớc cách thống trị của đời vua chi cần pháp độ chứ không
cần người cho lắm, chỉnh $ự chuộng khoan hậu không
chuộng sụ bạo tàn, đương; khi vô sự thì cứ theo sách cũ giữ
chế độ cũ, hty là vua còn nhỏ tuổi mà vấn thống trị nổi
thiên hạ” fWệt sử tiêu án).
Nhà Lý có những đóng góp tích cực cho sự phát triển
của đất nước và để lại dấu ấn sâu đậm trong xã hội trên mọi
phương diện văn hóa, tôn gừio, pháp luật, kinh tế, chỉnh trị.
Những ảấu ấn lớn của triều Lý qua các câng Mnk vật chắt
và tinh thần đến nay vẫn được luu ừuyền, gìn giữ và được
người đời ngợi ca, ngưỡng mộ. Một điều rất đặc biệt không
thể không nhắc tới khi nói về triều Lý, đây chính ỉà vương
BO
5 0«
________ m ộ t < ử i
ỹ íẠ
triều duỵ nhất có vua là nữ, đó là Lý Chiêu Hoàng, bà là vị
vua thứ 9 và cũng là vua cuối cùng của nhà Lý, đồng thời
ỉà nữ hoàng duy nhất ừong lịch sứ hơn 1000 năm tồn tại
và phát triển của chế độ phong kiến w t Nam.
Dưới nhãn quan Nho giáo, những đánh giá về Lý
Chiêu Hoàng của các sứ gia phong kiến thường thiên về
phê phún, chỉ trích nặng nề; bên cạnh đổ những ghi chép
về bà củng không có nhiều, vì vậy, đề dựng lại một cách
khái quát nhất về cuộc đời, sự nghiệp, vai trò và ảnh hưởng
của nhân vật đặc biệt này là hết sức khó khàn
Cuốn sách “Lý Chiêu Hoàng, một đời sóng giâ’ được
thực hiện với mong muốn qita các dấu ẩn, câu chuỊ/ện ỉich
sứ, giai thoại dân gian, truỵịn kỳ về Lý Chiêu Hoàng giúp
người đọc hiều vầ biết thêm những thông tín chính về vị
vua nữ của một vương triều lớn trong lịch sử nước nhà.
Bên cạnh đó xin giới thiệu một số bài thơ, ừuyện ngắn,
kịch vè Lý Chiêu Hoàng CỊua sáng tác của các tác gùi với
những cung bậc tình cảm, suy iu, hoài niệm đốt với nữ
nhân vật đặc biệt nhất trong lịch sử dân tộc.
ÌAặc dừ có nhiều cố gắng nhìmg do có những hạn chế
nhất định, đặc biệt là nguồn tư liệu tham khảo, trích dấn
không nhiều nên việc biên soạn cuốn sách này không tránh
ìỏtói những thiếu sót. Rất mong bạn đọc góp ý, phê bình.
Hà Nội. 0?/7/m O
m>6 m
CHƯƠNG I
Cuộcđời củamộtNửhoàng
'^ù êu
mSỈ <íời àófềỹỹiá
I. BUỒN VUI THÂN PHẬN VUA BÀ
ở ngôi trong khoảng thời gian ngắn, vai trò và
tầm ảnh hưởng không lớn nên những gì mà người
đời biết về Lý Chiêu Hoàng chỉ như gió thoảng
mây bay, nhất là khi nhà Lý buộc phải rời khỏi vũ
đài chính trị để nhườmg chỗ cho một triều đại mới
với hào khí oai hùng đang lên. Chính vì vậy ít
người biết rõ rằng Lý Chiêu Hoàng còn có một
cuộc đời đầy những nỗi niềm suy tư, vui buồn,
sướng khổ đan xen.
1. Bông hoa nhỏ ti>ong cung đình triều Lý
Lý Chiêu Hoàng tên thật là Lý Phật Kim, còn có
tên khác là Lý Thiên Hữứầ, sinh tháng 9 năm Mậu
Dần (1218), ià con gái thứ hai của vua Lý Huệ Tông,
mẹ là Thuận IHnh thái hậu Trần Thị Dung; sau khỉ
ra đời bà được phong là Chiêu Thánh công chúa.
Nhà Lý từ đèri vua Lý Cao Tông (1175-1210) đã
bất đầu đi xuống, giặc cướp nổi lên khắp nơi; đến
đời Lý Huệ Tông tình hình càng ừầm trọng hơn,
loạn lạc không dứt khiến vua phải nhiều phen bôn
tẩu, quan lạì chia bè kết cánh, các phe phái cát cứ
đánh giết lẫn nhau.
»o9 «
___________ ^ A iê ư . ứ ^ ổ > ă n Ỹ í n iM
d ờ í iồ n Ỹ
__________________
Để bình ổn xá hội, Lý Huệ Tông phải dựa vào
thế lực của họ Trần và từ đó dòng họ này tìm cách
tạo dựng vây cánh, thâu tóm quyền bính, khống
chế triều đình. Tháng 10 năm Giáp Thân (1224)
phe cánh họ 'ữần đứng đầu là Trần Thủ Độ lấy cớ
vua mắc bệnh điên, ép Lý Huệ Tồng phải nhường
ngôi cho con gái, rồi đi tu ở chùa Chân Giáo nằm
toong đại nội thành Thăng Long. Vậy là khúc
quanh của lịch sử đã đưa đẩy Lý Phật Kim, một cô
bé 7 tuổi bước lên sân khấu chửih trị, mở đầu cho
tấm bi kịch của đời mình. Được lập làm thái tử và
ngay sau đó được truyền ngôi, trở thành nữ hoàng
đầu tiên và cũng là duy nhất trong lịch sử \ìệ t
Nam với hiệu là Chiêu Hoàng, đặt niên hiệu là
Thiên chương hữu đạo.
ở ngôi báu vào iúc ấu thơ, Chiêu Hoàng tất
nhiên chưa cố khả năng chấp chính/ vua cha thl trở
thành Huệ Quang đại sư, mẹ thì đang ỉo nghĩ C±10
quyền lợỉ của dòng họ, chị gái thì đã hạ giá lấy
chồng, “vua ỉà thân gái bé, nào có biết g^” (Việt sử
tiêu án). Hết chỗ dựa ở cha, không nương nhờ được
ở mẹ, Lý Chiêu Hoàng trở lên lạc lõng gỉữa triều
đình tiếng là của mình mà sự thực đã nằm trong
tay họ 'ữần.
Nhằm đẩy mạnh kế hoạch ‘*đảo chúìh cung
đình”, 'ữần Thủ Độ đưa cháu là 'ữần Cảnh mớỉ 6
k>10m
____________ ..Ô ỷ ^Ù Ể U ú/^>ÒAt/ỷ, m ậ t ắ lfi óáMỹ ỹ iổ -___________
tuổi vào cung làm người hầu cận cho Lý Chiêu
Hoàng; mặt khác “tự đem gia thuộc thân thích vào
ở trong cung cấm... đóng cửa thành và các cửa
cung, sai người coi giữ, các quan đến chầu không
được vào” (Đại Việt sử ký toàn thư).
Sau khi kiểm soát được hoàng cung, Trần Thủ
Độ cho loan báo rằng nữ hoàng đã có chồng, đó
chính là Trần Cảnh. Thế là chuyện chơi bời, đùa
nghịch của con trẻ trở thành chuyện tình duyên
và bị lợi dụng trong việc “mưu bá đồ vương” ncrt
cung cấm.
Chuyện đến sẽ phải đến, vở kịch chuyển giao
ngôi vị từ họ Lý sang họ Trần hạ màn vào ngày 11
tháng Chạp năm Ất Dậu (1225), tại điện Thiên An,
Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu “nhường ngôi cho
chồng", trong đó có đoạn viết:
Tìẫm là nữ chúa,
tài đức đều thiếu, không người giúp đỡ, giặc cướp
nái lên như ong, giữ thế nào nổi ngôi báu nặng nề?
Trẫm dậy sớm thức khuya, chỉ sợ không cáng đáng
nổi, vẫn nghi tìm ngưèri hiền lương quân tử để
cùng giúp chính tiỊ, đêm ngày khẩn khoản, đến
thế là cùng cực rồi... Nay trẫm suy đi tính lại một
mình, duy chi c6 Trần Cảnh lầ người văn chất đủ
vẻ, thực thể cách hiền nhân qitân tử, uy nghi
đưcmg hoàng, cố đủ tư chất tháiứì tiiần văn võ...
Sớm hôm nghĩ chừi từ lâu, nghiệm xem nên
tỡ 11 08
___________ 'ẽ A iê u .
9tiM
ẩ ò í iỏ 9 iỹ
( Ị Ị í/ị___________
nhường ngôi báu để thuận lòng ữời, cho xứng lòng
ữẫm...” {Đại Việt sử ký toàn thư).
2. TVỈỗi buồn nơi cung cám
Sau khì nhường ngôi cho chồng, Lý Chiêu
Hoàng trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh; ngỡ
rằng từ đây cuộc đời bà chi có niềm hạnh phúc,
vui lòng với bổn phận người vợ bên một bậc anh
quân am hiểu rộng rãi, có lài thao lược là Trần Thái
Tông. Thế nhưng điều băn khoăn, lo lắng nhất của
Chiêu Thánh là không hiểu vì sao sau nhiều nãm
ở bên nhau mà hai người vẫn mãi chưa có con; đây
chứih là nguyên nhâiì dẫn đến một nỗi đau tình
cảm của bà.
Thái sư Trần Thủ Độ sợ vua không có người
thừa tự đã nói thẳng với Trần Thái Tông rằng;
Hoàng hậu Chiêu Thánh iàm vợ đã hơn 10 năm mà
không sinh nở ứủ ỉàm sao có hỉ vọng về sự nối dõi
sau này, phải chọn một hoàng hậu khác! Nói là
làm, bằng uy quyền của mình 1ì*ần Thủ Độ ép vua
Trần Thái Tông phải lấy bà Thuận Thiên, lúc này
đang cố mang ba tháng (Thuận Thiên là chị ruột
của Chiêu Tháiứv vợ của Trần Liễu, là anh ruột
Trần Thái Tông).
Chúứi vì chuyện này mà '&ần Thái Tông coi là
“một điều nhục nhã, không xứng ở ngôi vua” {Đại
«>12m
___________ ^ A iê u r
* n ộ t c íỉiií i á t t ỹ ^ ỹ í á ___________
Vxệị sử ký toàn thư) bèn bỏ kinh thành lên núi Yên
Tử (nay thuộc Quảng Ninh) định xuất gia tu hành;
còn Trần Liễu vì uất ức mà khởi bmh làm loan. Măc
dù mọi chuyện sau đó trở lại bình thường, Tì-ần
Thái Tồng về Thăng Long, cuộc khởi loạn bị dẹp
yên và '&ần Liễu được tha tội nhưng chỉ có một
người là chịu đau khổ nhất, đó chính là Chiêu
Thánh. Tước hiệu Chiêu Thánh hoàng hậu bị phế,
triều đình nhà Trần giáng bà xuống làm công chúa.
Thế là trong ngót 20 năm phải làm công chúa lần
thứ hai này, Chiêu Thánh sống âm thầm nơỉ thâm
cung, một mình một bóng với nỗi hiu quạnh, khổ
đau, buồn tủi.
3. -Họnh phúc muộn màng
Những tưỏmg rằng Chiêu Thánh phải sống trong
cảnh bị ruồng bỏ đến cuối đời, thế nhưng một điều
bất ngờ đã đến với bà. Năm Mậu Ngọ (1258), sau
chiến thắng chống Nguyên Mông xâm lược lần thứ
nhất, vua Trần Thái Tông xuống chiếu gả bà cho Lê
Tần (tức Lê Phụ Trần), một vị tướng có công lớn
trong cuộc kháng chiến chống giặc vừa qua, ông
vốn thuộc dòng dõi vua Lê Hoàn trước đây.
Không biết vua Trần Thái Tông làm như vậy c6
ý gì, phải chăng ông muốn tìm cho Chiêu Thánh
một nơi nương tựa khi xế bóng mãn chiều hay
»13
___________ ^ ẽ > à /n Ỹ , m ậ í d ĩfù iỏ n Ỹ
__________________________
không còn muốn thấy bà ở lại nơi cung vàng điện
ngọc, chỗ mà một thời đả thuộc về bà, thuộc về
triều Lý? Chi biết rằng lệnh vua ban ra, ai nào dám
chống, Chiêu Thánh chấp nhận lấy Bảo Gia Vương
Lê Phu• Trần với môt
♦ số điều kiên.
•
Sau khi triều Trần chấp nhận các điều kiện đó,
Chiêu Thánh mới đồng ý kết hôn cùng Lê Phụ
Trần, lúc này bà đã 40 tuổi nhưng vẫn còn xuân
sắc mặn mà. Chiêu Thánh sống hòa hợp bên Lê
Phụ Trần, đó là những ngày tháng tốt đẹp nhất
của cuộc đời bà. Chỉ một năm sau ngày cướiy
Chiêu Thánh sinh hạ một cậu con trai đặt tên là
Lê Tông, còn có tên khác là Lê Phụ Hiền (Lê Tông
sau được ban quốc tính và đổi tên là Trần Bình
Trọng), tiếp đó bà sinh thêm một người con gái
tên là Minh Khuê, còn có tên khác là Ngọc Khuê
(sau được phong là ư ng Thụy công chúa). Vậy là
hạnh phúc đả đến với Chiêu Thánh, tuy muộn
mỉừig nhưng dừ sao đó cũng ià kết thúc có hậu
mà bà đáng được hưởng sau bao phen tủi hờri/
sầu thảm.
4. jVJỗỉ oan này ai tỏ òm^ T^gưèri?
Năm Mậu Dần (1278), bà Chiêu Thánh về thăm
quê hương Cổ Pháp (nay thuộc huyện Từ Sơn, Bắc
Ninh) dự ỉễ giỗ tổ; đến tháng 9 cùng nám bà mất
»14of
"ê /ũ ê u
‘m ộ t
iả n ỹ ỹ iẠ
tại đây, thọ 60 tuổi; tương truyền tóc vẫn đen
nhánh, môi vẫn đỏ như son, đôi má vẫn một màu
hoa đào.
N hân dân thương cảm táng bà ở bìa rừng
Báng, phía tây Thọ Lăng Thiên Đức và ỉập đền
thờ tưởng nhớ người phụ nữ đặc biệt này; ngôi
đền có tên là Long miếu điện (thường gọi là đền
Rồng). Sở dĩ Lý Chiêu Hoàng phải thờ riêng ở
một ngôi điện nhỏ, không được thờ chung tại đền
Đô (đền Lý Bát Đế) vì người ta cho rằng bà là
người có tội, là đứa con bất hiếu đã làm mất ngôi
vương triều Lý. Việc đổ lỗi không chỉ dừng ở đó,
dân gian còn nại ra thuyết rằng ở c ổ Pháp có câu:
“Tp ừuyền hát diệp, diệp ỉạc âm sinỉỉ’ nghĩa là truyền
được 8 lá, lá rụng xuống rồi âm khí sinh ra, ý nói
nhà Lý touyền ngôi được 8 đời, mất ngôi vì có vua
đàn bà.
Trên quan điểm Nho giáo, các sử sách phong
kiến cũng có những nhận xét không mấy thiện
cảm đ ố i với Lý Chiêu Hoàng, như sách Việt sử tiêu
án viết:
Bà là chất âm mà ở đương vị, trái hẳn lẽ
thường,.., nhất sinh dâm cuồng, lấy chồng không
vừa lứa đôi..."; việc bà lấy Lê Phụ Trần cũng bị coi
là xấu xa:
Chiêu Thánh vui thích sự gả đó, lại
không được bằng ngưèâ đàn bà thường dãn còn có
liêm sỉ,—là hoàng hậu mà ỉấy bầy tôi làm chồng,
K> 15 c«
___________ '& A iê tt. ứ f^ > à /n ỹ , n iệ l d ờ i iá n ỹ ỹ iỏ _________________
Phụ Trần là bầy tôi mà lấy bà hậu làm VỢ; mẹ ấy
con ấy, chị ấy em ấy, vợ ấy chồng ấy, vua ấy tôi ấy
thật không bằng cầm thú”.
Thế là bao lời oán ưách đều đổ hết lên người
phụ nữ nhỏ bé đáng thưcmg, trong khi người đời
lại không chịu nhìn nhận rằng nhà Lý mất ngôi
không phải lỗi của Lý Chiêu Hoàng, không phải
do “thiên định” mà chứứì là do sự suy tìioái nảy
sinh từ đời Lý Cao Tông, làm chmh sự đổ nát/ lòng
dân ly tán.,, để rồi Lý Chiêu Hoàng khi mới 7 tuổi
phải kế thừa một ngai vàng đã lung lay đến tận gốc
rễ, cho dù một ngưỀổ khác ngồi lên đó cũng khó
lòng cứu vãn được vưomg vị cho họ Lý.
Rồi mặc cho người đờỉ đánh giá, phán xét Lý
Chiêu Hoàng vẫn gan góc đi hết cuộc đồi gian khó
của Iiúnh ở tuổi 60 và mang theo một nỗi oan lịch
sử khố tỏ bày.
II. NHỮNG ĐIỀU THÚ VỊ VỀ LÝ CHIÊU HOÀNG
Sách sử viết về Lý Chiêu Hoàng không nhiều,
chỉ một số dòng ghi chép ngắn gọn về cuộc đời của
bà, cWnh vì vậy ít người biết rõ về một phụ nữ có
số phận đặc biệt nhất trong lịch sử \ĩệ t Nam.
* Lý Chiêu Hoàng là nữ hoàng duy nhất trong
hơn 1000 năm tồn tại và phát triển của chế độ
m
1 6 c«
__________ '^ u ê u
n i ậ t d ỉù , ì ớ ỉ ỉ Ỹ ỹ i ỏ - ___________
phong kiến Việt Nam, là trường hợp độc nhất vô
nhị từ trước đến nay chưa từng có.
* Lý Chiêu Hoàng tên thật là Lý Phật Kim, sau
đổi là Lý Thiên Hinh^ bà là con gái út của vua Lý
Huệ Tông với tôn hiệu là Chiêu Thánh công chúa
và cũng là phụ nữ duy nhất trong lịch sử được
phong làm Thái tử.
* Lý Chiêu Hoàng cững là người ở ngôi Thái tử
trong thời gian ngắn nhất. Sách Đại Việt sử ký toàn
thư cho biết, tháng 10 năm Giáp Thân (1224) Lý
Huệ Tông “xuống chiếu lập công chúa Chiêu
Thánh làm Hoàng thái tử để truyền ngôi cho”.
Như vậy Lý Chiêu Hoàng được lập làm Thái tử và
ngay sau đó được ữuyền ngôi, vì thế bà làm thái tử
không đầy một ngày.
* Lý Chiêu Hoàng lên ngôi tháng 10 năm Giáp
Thân (1224) khi đó bà mới 7 tuổi, thuộc danh sách
những vỊ vua ứẻ ửong lịch sử nước ta.
* Lý Chiêu Hoàng làm vua hơn 1 năm, từ tháng
10 năm Giáp Thân (1224) đến tháng 12 năm Ất Dậu
(1225) thì nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh
(tức Trần Thái Tông). Bà là vị vua ở ngôi ngắn nhất
trong số các vua triều Lý.
* Lý Chiêu Hoàng là vua triều Lý đặt ít niên
hiệu nhất và niên hiệu của bà là một trong những
niên hiệu đài n h ất có tới 4 chữ, sử chép rằng:
*a 17os
___________ ,- ^ Ỷ
• n iộ ỉ c tifí ié 'n ^ p iẠ ____________
“Chiêu Thánh lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên
Chương Hữu Đạo” (Đại Việt sử ký toàn thu).
* Chuyện hôn nhân của Lý Chiêu Hoàng và
Trần Cảnh là một trong những nghi vấn của lịch
sử. Chúng ta đều biết Trần Thủ Độ chính là người
“đạo diễn” vở kịch “vợ nhường ngôi cho chồng”,
chuyển vương quyền từ tay họ Lý sang họ Trần
một cách êm thấm. Tuy nhiên dường như không
hề có lễ thành hôn của Lý Chiêu Hoàng, sử sách
không có dòng nào ghi chép về điều đó, tất cả chỉ
dựa trên thông tin của Trần Thủ Độ mà thôi. Sách
Đại Việt sử ký toàn thư \iế t: “Trần Thủ Độ tự đem gia
thuộc thân thích vào trong cung cấm, sai đóng cửa
thành và các của cung, củ người coi gíữ. Các quan
đến chầu không được vào. Thú Độ loan báo rằng:
Bệ hạ đã có chồng rồi. Các quan đều nói được, xin
chọn ngày vào chầu”.
* Lý Chiêu Hoàng là ngưởỉ duy nhất trong lịch sử
2 lần ỉàm công chúa và lại là công chứa của hai triều
đại khác nhau. Bà sữứi tháng 9 năm Mậu Dần (1218)/
sau khỉ ra đời được phong làm Chiêu Thánh công
chúa. Năm Đinh Dậu (1237) Trần Thủ E)ộ vm cớ bà
không ttiể sũih con nên đã ép Trần Thái Tông phế
ngôi hoàng hậu rồi giáng bà xuống làm công chúa.
* Lý Chiêu Hoàng ià người duy nhất trong lịch
sử làm vua của một vương triều rồi lại làm hoàng
Sữ 1 8 o s
___________ r £ ỷ - 'ể À iê u
n iộ l < jỉfi iổ n ỹ ỹ iá ____________
friậu của một vưctng triều khác. Ngày 11 tháng 12
mâm Ất Dậu (1225) bà nhường ngôi cho chồng là
'Itần Cảnh (tức Trần Thái Tông vị vua đầu tiên của
mhà Trần) và trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh.
* Lý Chiêu Hoàng và Tìrần Thái Tông là đôi vợ
* Lý Chiêu Hoàng là người mang một nỗi oan
nịch sử, người đương thời cũng như các sách sử
<đều cho rằng bà là người có tội đả làm mất ngôi
vương triều Lý. Sách Vĩệt sử tiêu án cho rằng;
Ibà là chất ầm mà ở dương vị, trái hẳn lẽ thường”;
Việt giám thông khảo tổng luận chê Chiêu Hoàng là
“Vua đàn bà vì thế không gánh vác nổi cơ nghiệp”...
Còn trong dân gian đặt ra câu: “Tộ truyền bát
Há, lá rụng xuống rồi âm khí sinh ra, ý nói nhà Lý
I t r u y ề n ngồi được 8 đ ờ i rồi mất ngôi vì có vua
>đàn bà.
* Một việc xưa nay chưa từng có ừong lịch sử là
Tìăm Mậu Ngọ (1258) Lý Chiêu Hoàng trở thành
"phần thưởng" ban cho tướng có công. Chồng cũ
'của bà là Trần Thái Tông xét thấy tướng Lê Tần có
'CÔ ng đ ầ u
tr o n g cu ộ c k h á n g c h iế n c h ố n g q u â n
Mông Cổ nên đã cho ban quốc tính, đổi tên là Lê
Phụ Trần và đem Chiêu Hoàng gả cho vị tướng này
coi như là một phần thưởng đặc biệt.
» 19c«
___________ 'ể A tề ti-
» iộ £ d ờ í ió n ỹ p iẠ __________
* Lý Chiêu Hoàng lấy Lê Tần khi đã 40 tuổi
nhimg từ đó cuộc đời bà mới thực sự có hạnh
phúc; bà đã sinh ra được 2 người con, con trai là Lê
Tông, con gái là Ngọc Khuê. Một điều thú vị là Lê
Tông (còn có tên khác là Lê Phụ Hiền) sau này
được ban quốc tính (họ vua) và đổi tên thành Trần
Bình Irọng, một danh tướng nổi tiếng với câu nói
bất hủ: "la ứià làm quỷ nước Nam còn hơn làm
vương đất Bắc”, ồng còn là phò mã triều Trần, được
vua Trần Thái Tông gả công chúa Thụy Bảo làm vỢ.
Còn Ngọc Khuê sau này được gả cho Trạng
nguyên Trần cố (đỗ khoa thi năm Bứủi Dần 1266).
* Lý Chiêu Hoàng là nguờỉ đuy nhất trong lịch
sử trải qua 6 danh vị suốt cả cuộc đời thăng trầm:
1. Công chúa nhà Lý, 2. Thái tử, 3. Nữ hoàng, 4.
Hoàng hậu, 5. Công chúa nhà Irần, 6. Phu nhân
tướng quân.
* Lý Chiêu Hoàng mất ngày 23 tháng 9 nàm
Mậu Dầu (1278) thọ 60 tuổi; điều đặc biệt kỳ lạ là
khi đó tóc bà vẫn đen nhánh/ môi đỏ như tô son,
đôi má vẫn một màu hồng đào.
* Lịch sử ghi chép về Lý Chiêu Hoàng với nối
niềm bi kịch mà không nêu rõ công lao gị trong
hơn 1 năm ở ngôi của bà. Thế nhưng trong nhân
dân nhiều nơi rất trân trọng tôn bà làm Thành
hoàng vì đã giúp dân xây dụng xóm làng, an cư lạc
» o 2 0 c«
___________ ^ ù ê u
^ n ộ l t/ò i
ỹ iố ___________
nghiệp như làng Tmh Quang và làng Giao Tự (Gia
Lâm, Hà Nội), làng Yên Thành (nay thuộc quận Ba
Đình, Hà Nội)...
*
Lý Chiêu Hoàng là vỊ vua duy nhất không
được thờ ở đền Đô bởi quan niệm “Nữ nhân ngoại
tộc”, bà đã làm dâu của họ Trần lại làm mất ngôi lên
có tội với nhà Lý vì thế không được thờ cùng Lý
Bát Đế. Nhân dân đã lập một ngôi đền thờ riêng
cho bà ở gần đền Đô đặt lên là đền Rồng (Long
miếu điện). Hàng năm vào dịp lễ hội đền Đô (15/3
âm lịch) người dân lại rước kiệu của bà từ đền
Rồng về đền Đô để bà được gặp vua cha và các vị
vua triều Lý.
III. MỘT SỐ NGHĨ VẤN VỀ QUÃNG ĐỜI SAU NÀY
CỦA LÝ CHIÊU HOÀNG
Những về Lý Chiêu Hoàng theo sử sách và
giai thoại dân gian dưdmg như đã rõ ràng, tuy
nhiên xem xét kỹ một số dữ Uệu, thông tín chúng
ta sẽ thấy có những điểm khiến người đờỉ có chút
băn khoăn, nghi vấn về cuộc đời của bà sau khi bị
truất ngôi hoàng hậu và bị giáng xuống làm công
chúa. Những nghỉ vấn dưới đây có căn cứ; song
chúng tôi cũng tạm nêu ra với mục đích tìm hiểu,
tiếp cận đa chiều về lịch sử:
k »21
CỉS
