Bài 35. Ưu thế lai

1. Hiện tượng ưu thế lai

- Nhận xét: cây ngô do dòng tự thụ phấn cho cây thấp hơn, số bắp và hạt trên bắp ít hơn so với cây tạo ra từ cơ thể lai F₁ (ưu thế lai).

- Khái niệm: ưu thế lai là hiện tượng cơ thể lai F₁ có sức sống cao hơn, sinh trưởng nhanh hơn, phát triển mạnh hơn, chống chịu tốt hơn, các tính trạng năng suất cao hơn trung bình giữa hai bố mẹ hoặc vượt trội cả hai bố mẹ.

- Hiện tượng ưu thế lai rõ nhất trong trường hợp lai giữa các dòng thuần có kiểu gen khác nhau.

- Ví dụ: cây ngô, cây cà chua, gà, vịt, …

2. Nguyên nhân của hiện tượng ưu thế lai

- Ưu thế lai thấy rõ nhất khi lai giữa các dòng thuần chủng khác nhau kiểu gen vì ở đa số các loài alen trội có lợi, alen lặn có hại. Khi tồn tại ở trạng thái đồng hợp trội cho tính trạng tốt, tồn tại ở trạng thái đồng hợp lặn cho tính trạng xấu. Khi lai hai dòng thuần chủng tương phản với nhau thu được kiểu gen dị hợp (chỉ có alen trội được biểu hiện) \(\overrightarrow{ }\) con lai ở F₁ có tính trạng tốt hơn so với bố mẹ.

- Ví dụ: Một dòng mang 2 gen trội x một dòng mang 1 gen trội \(\overrightarrow{ }\) con lai F₁ mang 3 gen trội.

P: AABBdd x aabbDD

F₁: AaBbDd (mang 3 gen trội)

- Lưu ý: ưu thế lai biểu hiện rõ nhất ở đời lai F₁ sau đó giảm dần qua các thế hệ vì khi tự thụ phấn tỷ lệ kiểu gen dị hợp tử giảm, kiểu gen đồng hợp tử tăng qua các thế hệ \(\overrightarrow{ }\) tỷ lệ kiểu gen đồng hợp tử lặn tăng gây hại.

- Muốn duy trì được ưu thế lai, người ta thường dùng các biện pháp nhân giống vô tính như giâm cành, chiết cành, nuôi cấy mô, …

3. Các phương pháp tạo ưu thế lai

a. Phương pháp tạo ưu thế lai cây trồng

- Lai khác dòng: tạo hai dòng thuần chủng (bằng cách cho tự thụ phấn) \(\overrightarrow{ }\) cho giao phấn với nhau.

- Lai khác thứ: để kết hợp giữa tạo ưu thế lai và tạo giống mới (được sử dụng phổ biến hơn).

b. Phương pháp tạo ưu thế lai ở vật nuôi

- Lai kinh tế: là phép lai giữa cặp vật nuôi bố mẹ thuộc hai dòng thuần khác nhau rồi dùng cơ thể lai F₁ làm sản phẩm, không dùng nó làm giống (vì ưu thế lai giảm dần ở các thế hệ sau).

- Ví dụ: ở lợn, con cái Ỉ Móng Cái x con đực Đại Bạch. F₁: Lợn con mới đẻ nặng 0.8kg, tăng trọng nhanh, tỉ lệ thịt nạc cao.