Bài 20. Việt Nam thời Lê sơ
Nội dung lý thuyết
1. Sự thành lập nhà Lê Sơ
- Tháng 4 – 1428, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, khôi phục quốc hiệu Đại Việt, đóng đô ở Đông Kinh (Thăng Long).
- Nhà Lê Sơ tiến hành nhiều chính sách nhằm khắc phục hậu quả chiến tranh, khôi phục kinh tế - xã hội, ổn định đời sống nhân dân.
2. Tình hình chính trị
a. Tổ chức bộ máy chính quyền
- Ở Trung ương: Đứng đầu là vua, trực tiếp nắm mọi quyền hành.
- Ở địa phương:
+ Thời Lê Thánh Tông: cả nước chia thành 13 đạo thừa tuyên.
+ Dưới đạo là: Phủ, huyện/ châu, xã.
b. Quân đội
- Tổ chức theo chế độ Ngụ binh ư nông”.
- Ban hành nhiều chính sách xây dung quân đội, có kỉ luật cao
- Quân đội đặt dưới sự chỉ huy tối cao nhà vua.
c. Luật pháp
- Lê Thánh Tông cho biên soạn và ban hành Quốc triều hình luật (Hồng Đức).
- Nội dung chính:
+ Bảo vệ quyền lợi của vua, hoàng tộc
+ Bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị.
+ Bảo vệ chủ quyền quốc gia.
+ Bảo vệ phụ nữ…
3. Tình hình kinh tế, xã hội
a. Nông nghiệp
- Ban hành chế độ “quân điền” để chia lại ruộng đất cho nhân dân.
- Đặt ra các chức quan lo sản xuất nông nghiệp, như: Khuyến nông sứ, Hà đê sứ, Đồn điền sứ.
- Chú trọng công tác thủy lợi.
=> Nhờ những chính sách tích cực của nhà nước, nông nghiệp được phục hồi và phát triển, đời sống của nhân dân được cải thiện.
b. Công thương nghiệp
- Thủ công nghiệp dân gian: có nhiều làng nghề nổi tiếng như Chu Đậu (Hải dương), Bát Tràng (Hà Nội).
- Các xưởng thủ công nhà nước gọi là cục Bách tác, chuyên sản xuất đồ dùng cho nhà vua, vũ khí, đóng thuyền, đúc tiền,..
c. Thương nghiệp
- Trong nước: khuyến khích lập chợ, họp chợ.
- Ngoại thương: buôn bán với nước ngoài được duy trì, tuy nhiên được kiểm soát chặt chẽ.
4. Xã hội
- Tầng lớp trên của xã hội là: quý tộc, quan lại, địa chủ
- Tầng lớp bình dân: xuất thân từ nho sĩ, nông dân, thợ thủ công và thương nhân. Nông dân chiếm đại đa số, họ phải cày cấy ruộng công, nộp tô thuế và thực hiện nghĩa vụ lao dịch với nhà nước.
- Nô tì là tầng lớp thấp kém nhất, số lượng nô tì giảm dần.
5. Phát triển văn hóa, giáo dục
a. Văn hóa
- Tư tưởng, tôn giáo:
+ Nho giáo chiếm vị trí độc tôn.
+ Phật giáo và Đạo giáo bị hạn chế.
- Văn học:
+ Văn học chữ Hán chiêm ưu thế với tác phẩm: Bình Ngô Đại cáo, Quân Trung từ mệnh tập.
+ Văn học chữ Nôm ghi dấu ấn với các tác phẩm: Quốc âm thi tập, Hồng Đức quốc âm thi tập..
- Khoa học: có tác phẩm nổ tiếng như Đại Việt sử kí toàn thư (sử học); Hồng đức bản đồ (Địa lí)…
- Nghệ thuật
+ Nghệ thuật sân khấu : chèo, tuồng, ca hát…. được phục hồi và phát triển.
+ Nghệ thuật điêu khắc đặc sắc, kĩ thuật điêu luyện : Cung điện Lam Kinh, Bia Vĩnh Lăng,...
b. Giáo dục: Chú trọng tuyển chọn nhân tài.
- Năm 1482, mở lại Quốc Tử Giám và các trường học.
- Năm 1442, mở khoa thi Hội đầu tiên lấy đỗ tiến sĩ.
- Tổ chức thi cử chặt chẽ qua 3 kì thi : Hương, Hội, Đình.
- Thời Lê tổ chức thi được 26 khoa thi, lấy đỗ 989 tiến sĩ, 20 trạng nguyên.
6. Một số danh nhân văn hóa tiêu biểu thời Lê sơ
a. Nguyễn Trãi (1380 - 1442)
- Là bậc công thần hàng đầu nhà Lê sơ, danh nhân văn hóa thế giới.
- Có nhiều tác phẩm giá trị: Bình Ngô sách, Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Quốc âm thi tập...
b. Lê Thánh Tông (1442 - 1497)
- Là vị vua thứ tư nhà Lê sơ anh minh, tài năng xuất sắc trên nhiều lĩnh vực, kinh tế, chính trị, quân sự và thơ văn.
- Ông có nhiều tác phẩm có giá trị: Quỳnh uyển cửu ca, Châu cơ thắng thưởng, Hồng Đức quốc âm thi tập...
c. Ngô Sỹ Liên (Thế kỷ XV)
- Từng giữ chức Đô ngự sử dưới thời Lê sơ
- Là nhà sử học nổi tiếng ở thế kỷ XV.
- Tác giả cuốn “Đại Việt sử kí toàn thư”.
d. Lương Thế Vinh ( 1442 - 1496)
- Người đứng đầu Viện hàn lâm thời Lê Thánh Tông.
- Là người tài năng trên nhiều lĩnh vực đặc biệt môn Toán học.
- Có nhiều công trình có giá trị như: Đại thành toán pháp, Thiền môn giáo khoa…
