Bài 10 : Nền dân chủ Xã hội chủ nghĩa

1. Bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa 

- Dân chủ: Là quyền lực thuộc về nhân dân, là quyền làm chủ của nhân dân trong các lĩnh vực đời sống xh của đất nước; dân chủ là một hình thức nhà nước gắn với giai cấp thống trị do đó dân chủ luôn mang bản chất giai cấp. 

- Bản chất của nền dân chủ XHCN được thể hiện:

+ Mang bản chất giai cấp công nhân.

Nền dân chủ Xã hội chủ nghĩa mang bản chất của giai cấp công nhân.

+ Có cơ sở kinh tế là chế độ công hữu về tư liệu sản xuất.

+ Lấy hệ tư tưởng Mác – Lê - nin và tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh làm nền tảng tinh thần của xã hội.

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và chủ nghĩa Mác - Lê nin là nền tảng tinh thần xã hội.

+ Là nền dân chủ của nhân dân lao động.

+ Gắn liền với pháp luật, kỉ luật, kỉ cương. 

Nền dân chủ XHCN luôn gắn liền với hệ thống pháp luật.

2. Xây dựng nền dân chủ Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

a) Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực kinh tế 

- Là thực hiện quyền làm chủ và bình đẳng của mọi công dân trên lĩnh vực kinh tế.

- Biểu hiện của quyền làm chủ về kinh tế:

+ Thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần.

+ Các thành phần kinh tế đều bình đẳng và tự do kinh doanh theo pháp luật.

+ Làm chủ trực tiếp quá trình sản xuất, kinh doanh, phân phối sản phẩm và thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước.

+ Công dân có quyền tự do kinh doanh theo pháp luật, có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp

b) Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực chính trị

- Là thực hiện mọi quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.

- Biểu hiện của quyền làm chủ về chính trị:

+ Quyền bầu cử và ứng cử vào các cơ quan quyền lực nhà nước, các tổ chức chính trị – xã hội. 

+ Quyền tham gia quản lí nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận các vấn đề chung của Nhà nước và địa phương.

+ Quyền kiến nghị với các cơ quan nhà nước, biểu quyết khi nhà nước trưng cầu ý dân.

+ Quyền được thông tin, tự do ngôn luận, tự do báo chí. Quyền giám sát các hoạt động của các cơ quan Nhà nước, quyền khiếu nại, tố cáo... của công dân.

c) Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực văn hoá

- Là thực hiện quyền làm chủ và bình đẳng của mọi công dân trong lĩnh vực văn hoá.

- Biểu hiện của quyền làm chủ về văn hoá:

+ Quyền được tham gia vào đời sống văn hoá.

Công dân được tự do tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ.

+ Quyền được hưởng các lợi ích từ sáng tạo văn hoá, nghệ thuật của chính mình.

+ Quyền sáng tác, phê bình văn học nghệ thuật; giải phóng con người khỏi những thiên kiến lạc hậu, loại bỏ sự áp bức về tinh thần và đưa văn hoá đến cho mọi người

d) Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực xã hội 

- Nội dung: Là đảm bảo những quyền xã hội của công dân.

- Biểu hiện của quyền làm chủ về xã hội:

+ Quyền lao động.

+ Quyền bình đẳng nam, nữ.(Phụ nữ được quyền bàn bạc, tham gia, quyết định những vấn đề của gia đình và xã hội) 

+ Quyền được hưởng an toàn xã hội và bảo hiểm xã hội.

+ Quyền được hưởng chế độ bảo vệ sức khoẻ.

+ Quyền được bảo đảm về mặt vc-tt khi không còn khả năng lao động.

+ Quyền bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi, về cống hiến và hưởng thụ của các thành viên trong xã hội. Tham gia các phong trào ở địa phương và trường học.

3. Những hình thức cơ bản của dân chủ

a) Dân chủ trực tiếp

* Dân chủ trực tiếp là hình thức dân chủ với những qui chế, thiết chế để nhân dân thảo luận, biểu quyết, tham gia trực tiếp quyết định công việc của cộng đồng, của Nhà nước. ( không phân biệt giới tính, địa vị, tôn giáo...).

*Những hình thức phổ biến của dân chủ trực tiếp là:

+ Trưng cầu ý dân (trong phạm vi toàn quốc).

+ Bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp.

Bầu cử là một hình thức dân chủ trực tiếp.

+ Thực hiện sáng kiến pháp luật (nhân dân tham gia xây dựng, sửa đổi, bổ xung pháp luật)

+ Làm chủ trực tiếp bằng các hình thức nhân dân tự quản, xd và thực hiện các qui ước, hương ước phù hợp PL.

b) Dân chủ gián tiếp (dân chủ đại diện)

- Dân chủ gián tiếp là hình thức dân chủ thông qua những qui chế, thiết chế để nhân dân bầu ra những người đại diện thay mặt mình quyết định các công việc chung của cộng đồng, của Nhà nước.

(thông qua các cơ quan đại diện như MTTQ và các đoàn thể nhân dân). 

Kết luận: Nền dân chủ Xã hội chủ nghĩa hình thành với thắng lợi của cách mạng vô sản, xoá bỏ chế độ tư hữu, xác lập chế độ sở hữu Xã hội chủ nghĩa về Tư liệu sản xuất. Xây dựng nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa vững mạnh và giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng là những vấn đề rất quan trọng để thực hiện dân chủ Xã hội chủ nghĩa xứng đáng với lí tưởng mà Bác Hồ từng mong mỏi.