Đọc: Bầy chim chìa vôi

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Quang Thiều, sinh năm 1957 tại Hà Nội.

- Ông là một nghệ sĩ đa tài, có nhiều tác phẩm viết cho thiếu nhi.

2. Tác phẩm

a. Thể loại

- Truyện ngắn.

b. Ngôi kể

c. Phương thức biểu đạt

Kết hợp tự sự với miêu tả và biểu cảm.

d. Bố cục

3 phần:

- Phần 1: Cuộc trò chuyện lúc nửa đêm của hai anh em Mon và Mên.

- Phần 2: Kế hoạch giải cứu bầy chim chìa vôi của hai anh em.

- Phần 3: Hành động dũng cảm của hai anh em và cảm xúc của hai anh em khi chứng kiến bầy chim chìa vôi bay lên.

II. Khám phá văn bản

1. Cuộc nói chuyện của hai anh em Mên và Mon

- Thời gian: Khoảng hai giờ sáng.

- Bối cảnh: Trời mưa lớn.

- Hai anh em Mon và Mên nói chuyện với nhau về những con chim chìa vôi làm tổ ở dải cát giữa sông.

• Mon: 
  • "Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất; Thế anh bảo nó có bơi được không?"
  • "Tổ chim sẽ bị chìm mất; Hay mình mang chúng nó vào bờ; Tổ chim ngập mất anh ạ; Mình phải mang nó vào bờ, anh ạ."

=> Mon là cậu bé có tâm hồn ngây thơ, trong sáng, nhân hậu, biết yêu thương loài vật, trân trọng sự sống.

• Mên:
  • "Có lẽ sắp ngập bãi cát rồi; chim thì bơi làm sao được."

  • "Làm thế nào bây giờ?" 

=> Mên là anh, có phần bình tĩnh hơn em, sống có trách nhiệm, nhân hậu yêu thương.

- Hai anh em Mon và Mên tìm cách ra dải cát giữa sông đưa những con chim chìa vôi non vào bờ.

=> Hành động thể hiện sự dũng cảm, yêu thương các loài vật của hai anh em.

* Nghệ thuật:

• Nghệ thuật miêu tả tâm lí tinh tế.
• Ngôn ngữ đối thoại sinh động.
• Đặt nhân vật vào tình huống cụ thể để bộc lộ tính cách của nhân vật.

2. Khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh

- Hai anh em Mon và Mên đã chứng kiến một khung cảnh đẹp đẽ:

• "Một cảnh tượng như huyền thoại hiện ra ... những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên." 

=> Hình ảnh tương phản giữa hai hình ảnh cánh chim bé bỏng với dòng nước khổng lồ và cảm xúc ngỡ ngàng, vui sướng của hai anh em Mên và Mon khi thấy bầy chim chìa vôi non không bị chết đuối mặc dù dải cát nơi chúng làm tổ đã chìm trong dòng nước lũ.

• Khoảnh khắc bầy chim chìa vôi non cất cánh: "Nếu bầy chim non cất cánh sớm hơn, chúng sẽ bị rơi xuống dòng nước trên đường từ bãi cát vào bờ. Và nếu chúng cất cánh chậm một giây thôi, chúng sẽ bị dòng nước cuốn chìm." 

​=> Chi tiết này cho ta cảm nhận về sự kì diệu của thế giới tự nhiên và bản lĩnh của sự sinh tồn. Những con chim non dần dần trở nên cứng cáp và tự bay lên bằng đôi cánh của mình.

• Chi tiết gợi hình ảnh và cảm xúc: "Bỗng một con chim như đuối sức. Đôi cánh của nó chợt như dừng lại, nó rơi xuống như một chiếc lá. Con chim mẹ xoè rộng đôi cánh kêu lên. Nhưng khi đôi chân mảnh dẻ và run rẩy của chú chim vừa chạm vào mặt sông thì đôi cánh của nó đập một nhịp quyết định. Tấm thân bé bỏng của con chim vụt bứt ra khỏi dòng nước lũ, và bay lên cao hơn lần cất cánh đầu tiên ở bãi cát."

=> Hình ảnh con chim mẹ che chở khích lệ chim non.

• ​"Cuối cùng bầy chim non đã thực hiện xong chuyến bay quan trọng, đầu tiên và kì vĩ nhất trong đời chúng. Những đôi cánh mỏng manh run rẩy và đầy tự tin của bầy chim đã hạ xuống bên một lùn dứa dại bờ sông." 

=> Đây là chi tiết thể hiện sức sống mãnh liệt của vạn vật trong tự nhiên, gợi sự liên tưởng đến lòng dũng cảm, kiên trì vượt qua khó khăn thử thách để trưởng thành.

- Hai anh em chứng kiến cảnh bầy chim bay lên không kiềm được cảm xúc:

• "Vẫn đứng không nhúc nhích."
• "Hai đứa bé đã khóc từ lúc nào..."
• "Hai anh em thằng Mên nhìn nhau và cùng bật cười ngượng nghịu..." 

=> Hai anh em sung sướng và hạnh phúc khi chứng kiến cảnh tượng kì diệu của thiên nhiên. Có thể thấy, hai anh em có tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên tha thiết.

III. Tổng kết

1. Nội dung

- Truyện kể về hai anh em Mon và Mên - hai cậu bé có tấm lòng trắc ẩn, biết yêu thương, nhân hậu. Qua đó, truyện bồi dưỡng cho con người lòng trắc ẩn, tình yêu loài vật, yêu thiên nhiên quanh mình.

2. Nghệ thuật

- Xây dựng tình huống truyện sinh động, gần gũi.

- Xây dựng nhân vật qua lời nói, hành động.

- Miêu tả tâm lí nhân vật đặc sắc.

- Ngôn ngữ đối thoại sinh động.

- Cách kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn.