Bàn luận về phép học

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Thiếp (1723-1804) tự là Khải Xuyên, hiệu là Lạp Phong Cư Sĩ, người đương thời kính trọng gọi là La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp.

- Quê quán: làng Mật Thôn, xã Ao Nguyệt, huyện La Sơn (nay thuộc huyện Đức Thọ) tỉnh Hà Tĩnh.

- Ông từng làm quan dưới triều Lê nhưng sau đó từ quan về dạy học.

- Ông từng được vua Quang Trung viết thư mời giúp triều Tây Sơn, góp phần xây dựng đất nước về mặt chính trị.

- Những tác phẩm tiêu biểu: La Sơn tiên sinh thi tập, Hạnh Am di văn…

2. Tác phẩm

a. Xuất xứ

- Nguyễn Thiếp làm quan một thời gian dưới triều Lê rồi về dạy học. Khi Quang Trung xây dựng đất nước đã viết thư mời ông giúp dân giúp nước về mặt văn hóa giáo dục, vì vậy tháng 8 năm 1971, Nguyễn Thiếp đã đang lên vua bản tấu này.

b. Thể loại: Tấu.

c. Bố cục:

Chia làm 3 phần:

- Phần 1: (Từ đầu đến “điều tệ hại ấy”): Mục đích của việc học.

- Phần 2: (Tiếp đến “xin chớ bỏ qua”): Bàn luận về cách học.

- Phần 3: (Còn lại): Tác dụng của việc học.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Mục đích của việc học

Tác giả dùng câu châm ngôn vừa dễ hiểu, vừa tăng sức mạnh thuyết phục: "Ngọc không mài, không thành đồ vật; người không học, không biết rõ đạo". Khái niệm "học" được giải thích bằng hình ảnh so sánh cụ thể nên dễ hiểu. Khái niệm "đạo" vốn từu tượng, phức tạp được giải thích thật ngắn gọn, rõ ràng: "Đạo là lẽ đối xử hằng ngày giữa mọi người". Như vậy mục đích chân chính của việc học là học để làm người.

2. Phê phán những biểu hiện lệch lạc, sai trái trong việc học

- Nguyễn Thiếp quan niệm lối học chuộng hình thức, cầu danh lợi là học thuộc lòng câu chữ mà không hiểu nội dung, chỉ có cái danh mà không có thực chất; lối học cầu danh lợi: học để có danh tiếng, được trọng vọng, được nhàn nhã, được nhiều lợi lộc,...

- Tác hại của lối học lệch lạc, sai trái đó là làm cho "chúa tầm thường, thần nịnh hót", người trên, kẻ dưới đều thích sự chạy chọt, luồn cúi, không có thực chất, dẫn đến cảnh "nước mất, nhà tan".

3. Quan điểm và phương pháp đúng đắn trong học tập

- Việc học phải được phổ biến rộng khắp: mở thêm trường, mở rộng thành phần người học, tạo điều kiện thuận lợi cho người đi học.

- Việc học phải bắt đầu từ những kiến thức cơ bản, có tính chất nền tảng. Phương pháp học phải:

+ Tuần tự tiến lên, từ thấp đến cao.

+ Học rộng, nghĩ sâu, biết tóm lược những điều cơ bản, cốt yếu nhất.

+ Học phải kết hợp với hành. Học không phải chỉ để biết mà còn để làm.

4. Tác dụng của việc học chân chính

- Đất nước nhiều nhân tài.

- Chế độ vững mạnh.

- Quốc gia hưng thịnh. 

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

 - Bài tấu có cách lập luận chặt chẽ, lí lẽ rõ ràng.

- Ngôn ngữ giản dị, rõ ràng, ý tứ bộc lộ trực tiếp giàu sức thuyết phục.

2. Nội dung

Bài tấu giúp ta hiểu được mục đích của việc học là để làm người có đạo đức, có tri thức, góp phần xây dựng đất nước chứ không phải học để cầu danh lợi. Học tốt phải có phương pháp học đặc biệt học phải đi đôi với hành.