Bài 6: Cách mạng công nghiệp
Nội dung lý thuyết
I. KHÁI QUÁT VỀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP
- Là cuộc cách mạng trong lĩnh vực sản xuất khi ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ vào cuộc sống, mang lại sự thay đổi sâu sắc mọi mặt đời sống xã hội.
- Lịch sử loài người đã chứng kiến 4 cuộc cách mạng công nghiệp với các đặc trưng:
+ Động cơ hơi nước và cơ giới hóa.
+ Năng lượng điện và sản xuất hàng loạt.
+ Công nghệ thông tin và tự động hóa.
+ Công nghệ số và trí tuệ nhân tạo.
II. CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP
1. Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất
a. Bối cảnh ra đời và những thành tựu về công nghệ
* Bối cảnh:
- Bắt đầu từ cuối thế kỉ XVIII, từ nước Anh, sau đó lan rộng sang châu Âu, Hoa Kì và các nước trên thế giới.
- Trước đó, kinh tế nhỏ lẻ, dựa vào nông nghiệp là chính với:
+ Sức người, sức kéo của động vật.
+ Nguồn năng lượng tự nhiên.
* Thành tựu:
- Máy hơi nước của James Watt.
- Máy dệt vải của linh mục Edmund Catrwright.
- Luyện thép của Henry Cort.
=> Giúp cho ngành dệt may, luyện kim và giao thông phát triển mạnh mẽ.
b. Vai trò, đặc điểm của các cách mạng công nghiệp lần thứ nhất
* Đặc trưng:
- Năng lượng hơi nước.
- Cơ giới hóa.
=> Thúc đẩy quá trình đô thị hóa và phát triển công nghệ.
* Vai trò:
- Giúp sản xuất phát triển.
- Nâng cao năng suất lao động.
- Tạo bứt phá trong công nghiệp, nông nghiệp.
=> Giúp nền kinh tế của các nước đi lên.
2. Cách mạng công nghiệp lần thứ hai
a. Bối cảnh ra đời và những thành tựu về công nghệ
* Bối cảnh:
- Bắt đầu từ cuối thể kỉ XIX.
- Gắn liền với sự phát triển của các cường quốc công nghiệp như Anh, Đức và Hoa kì.
* Thành tựu:
- Thomas Edison khai trương nhà máy điện đầu tiên trên thế giới (năm 1882):
+ Sự xuất hiện của điện năng đã tạo điều kiện cho sự ra đời của hàng loạt các sáng chế:
Bóng đèn.
Tủ lạnh.
Máy giặt,...
- Năm 1885, xe hơi đầu tiên trên thế giới sử dụng động cơ đốt trong do Karl Benz chế tạo.
- Năm 1908, hãng Ford Motor chế tạo thành công chiếc xe hơi chạy bằng động cơ đốt trong tại Mỹ.
b. Vai trò và đặc điểm của cách mạng công nghiệp lần thứ hai
* Đặc điểm:
- Năng lượng điện quy mô lớn.
- Dây chuyền sản xuất quy mô lớn.
* Vai trò:
- Mở đầu kỉ nguyên điện khí hóa.
- Tạo đà phát triển cho các ngành công nghiệp khác như:
+ Luyện kim.
+ Chế tạo máy, đóng tàu.
+ Công nghiệp quân sự.
+ Giao thông vận tải.
+ Công nghệ hóa chất.
- Nhiều lĩnh vực, ngành nghề mới ra đời, hình thành lực lượng lao động mới.
3. Cách mạng công nghiệp lần thứ ba
a. Bối cảnh ra đời và những thành tựu về công nghệ
* Bối cảnh:
- Ra đời vào những năm 70 của thế kỉ XX, khởi đầu từ nước Mỹ.
* Thành tựu:
- Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba có hai phát minh quan trọng là:
+ Máy tính xách tay 1970.
+ Mạng Internet những năm 90 của thế kỉ XX.
- John Bardeen, Walter Brattain và William Shockley phát minh ra bóng bán dẫn.
- Năm 1968, các kĩ sư của General Motor:
+ Sáng chế bộ điều khiển logic có thể lập trình (PLC).
- Sáng chế bộ điều khiển logic cùng công nghệ robot tạo ra kỉ nguyên tự động hóa mức độ cao.
b. Vai trò và đặc điểm của cách mạng công nghiệp lần thứ ba
* Đặc trưng:
- Công nghệ thông tin.
- Tự động hóa.
=> Làm giảm giá thành, nâng cao chất lượng và số lượng sản phẩm.
* Vai trò:
- Xóa nhòa ranh giới giữa các nhà máy, vùng miền, quốc gia, khu vực và mang lại sự kết nối thông tin toàn cầu.
- Tạo bước nhảy vọt về năng suất lao động, quy mô và tốc độ phát triển sản xuất.
- Biến đổi mạnh mẽ đời sống con người và xã hội.
- Nhiều ngành công nghiệp truyền thống mất đi, ngành công nghiệp mới ra đời.
- Lực lượng lao động đứng trước thách thức bị thay thế bởi robot công nghiệp.
4. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư
a. Bối cảnh ra đời và những thành tựu về công nghệ
* Bối cảnh:
- Năm 2011, thuật ngữ Công nghiệp 4.0 lần đầu tiên được sử dụng tại Đức.
- Năm 2016, diễn đàn kinh tế thế giới với chủ đề “Làm chủ cách mạng công nghiệp lần thứ tư” đánh dấu sự khởi đầu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
* Thành tựu:
- Nền tảng công nghệ chủ yếu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư là sự tích hợp công nghệ của cách mạng công nghiệp lần thứ ba với các công nghệ mới như:
+ Dữ liệu lớn (Big data).
+ Điện toán đám mây (Cloud Computing).
+ Internet vạn vật (IoT).
+ In 3D, trí tuệ nhân tạo (Al).
- Ngày nay, những thành tựu về công nghệ của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang được ứng dụng rộng trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống:
+ Robot thế hệ mới.
+ Xe tự lái.
+ Các vật liệu thông minh.
+ Công nghệ nano.
b. Vai trò và đặc điểm của cách mạng công nghiệp lần thứ ba.
* Đặc trưng:
- Công nghệ số.
- Tính kết nối.
- Trí thông minh nhân tạo.
* Vai trò:
- Tác động mạnh mẽ tới mọi mặt của đời sống xã hội.
- Thay đổi cách thức sống, làm việc, sản xuất và di chuyển của con người.
- Xuất hiện nhiều hình thức kinh doanh mới.
- Thay đổi quản trị xã hội với việc hình thành:
+ Chính phủ số.
+ Kinh tế số.
+ Xã hội số.