Bài 5. Chuyển biến về kinh tế - xã hội cuối thời nguyên thủy

1. Sự phát hiện ra kim loại và chuyển biến về kinh tế cuối thời nguyên thủy

a. Sự phát hiện ra kim loại

- Phát hiện ra đồng đỏ: từ nham thạch do núi lửa phum trào hoặc trong đám tro tàn sau những vụ cháy rừng, con người nhặt được những khối đồng nguyên chất (đồng đỏ) bị nóng chảy và vón cục lại.

- Quá trình xuất hiện công cụ bằng kim loại: đồng đỏ (khoảng thiên niên kỉ IV TCN) → đồng thau (khoảng thiên niên kỉ III TCN) → sắt (khoảng thiên niên kỉ I TCN).

b. Chuyển biến về kinh tế

- Diện tích đất canh tác nông nghiệp ngày càng mở rộng.

- Năng suất lao động tăng.

- Sản phẩm làm ra không chỉ đủ ăn mà còn dư thừa thường xuyên.

2. Chuyển biến về xã hội cuối thời nguyên thủy

Công cụ bằng kim loại được sử dụng phổ biến đã dẫn đến sự chuyển biến từ xã hội nguyên thủy sang xã hội có giai cấp.

Tuy nhiên, sự phân hóa xã hội ở các nơi trên thế giới không giống nhau. Ở phương Đông quá trình này diễn ra nhanh nhưng không triệt để, mối quan hệ giữa người với người rất gần gũi và nhiều tập tục của xã hội nguyên thủy vẫn được bảo lưu.

3. Việt Nam cuối thời nguyên thủy

Những chuyển biến về kinh tế, xã hội ở Việt Nam cuối thời nguyên thủy gắn với các nền văn hóa tiêu biểu: Phùng Nguyên (khoảng 4000 năm trước), Đồng Đậu (khoảng 3600 năm trước), Gò Mun (khoảng 3000 năm trước).

- Chuyển biến về kinh tế: từ Văn hóa Phùng Nguyên người Việt cổ bắt đầu chế tác công cụ lao động bằng đồng đỏ, đồng thau và nhiều hơn về số lượng, phong phú về chủng loại trong Văn hóa Đồng Đậu và Gò Mun.

- Chuyển biến về văn hóa: 

+ Con người mở rộng địa bàn cư trú, chuyển xuống khai phá khu vực đồng bằng ven những con sông.

+ Đời sống của người nguyên thủy ngày càng ổn định ổn định.

1. Sự phát hiện ra kim loại và chuyển biến về kinh tế cuối thời nguyên thủy

- Quá trình xuất hiện công cụ bằng kim loại: đồng đỏ (khoảng thiên niên kỉ IV TCN) → đồng thau (khoảng thiên niên kỉ III TCN) → sắt (khoảng thiên niên kỉ I TCN).

- Chuyển biến về kinh tế: diện tích đất canh tác nông nghiệp ngày càng mở rộng, năng suất lao động tăng, sản phẩm làm ra không chỉ đủ ăn mà còn dư thừa thường xuyên.

2. Chuyển biến về xã hội cuối thời nguyên thủy

Công cụ bằng kim loại được sử dụng phổ biến đã dẫn đến sự chuyển biến từ xã hội nguyên thủy sang xã hội có giai cấp.

3. Việt Nam cuối thời nguyên thủy

- Chuyển biến về kinh tế: chế tác và sử dụng các công cụ lao động bằng đồng đỏ và đồng thau nhiều, phong phú.

- Chuyển biến về xã hội: mở rộng địa bàn cư trú xuống vùng đồng bằng; đời sống ngày càng ổn định.

4. Hướng dẫn trả lời câu hỏi

Câu 1. Nêu những chuyển biến về kinh tế, xã hội cuối thời nguyên thủy. Chuyển biến nào quan trọng nhất? Vì sao?

Hướng dẫn:

a. Chuyển biến về kinh tế

- Diện tích đất canh tác nông nghiệp ngày càng mở rộng.

- Năng suất lao động tăng.

- Sản phẩm làm ra không chỉ đủ ăn mà còn dư thừa thường xuyên.

b. Chuyển biến về xã hội cuối thời nguyên thủy

- Công cụ bằng kim loại được sử dụng phổ biến đã dẫn đến sự chuyển biến từ xã hội nguyên thủy sang xã hội có giai cấp.

- Tuy nhiên, sự phân hóa xã hội ở các nơi trên thế giới không giống nhau. Ở phương Đông quá trình này diễn ra nhanh nhưng không triệt để, mối quan hệ giữa người với người rất gần gũi và nhiều tập tục của xã hội nguyên thủy vẫn được bảo lưu.

Trong đó, chuyển biến về kinh tế là chuyển biến quan trọng nhất vì nhờ có sự chuyển biến về kinh tế mới dẫn đến những thay đổi về xã hội.

Câu 2. Khái quát những nét cơ bản về kinh tế, xã hội Việt Nam cuối thời nguyên thủy.

Hướng dẫn:

- Chuyển biến về kinh tế: từ Văn hóa Phùng Nguyên người Việt cổ bắt đầu chế tác công cụ lao động bằng đồng đỏ, đồng thau và nhiều hơn về số lượng, phong phú về chủng loại trong Văn hóa Đồng Đậu và Gò Mun.

- Chuyển biến về văn hóa: 

+ Con người mở rộng địa bàn cư trú, chuyển xuống khai phá khu vực đồng bằng ven những con sông.

+ Đời sống của người nguyên thủy ngày càng ổn định ổn định.

Câu 3. Kể tên một số vật dụng bằng kim loại hiện nay mà em biết. Từ đó, phát biểu suy nghĩ của em về việc phát hiện ra kim loại vào cuối thời nguyên thủy.

Hướng dẫn:

- Một số vật dụng bằng kim loại: dao, kéo, các máy móc sản xuất,...

- Suy nghĩ về việc phát hiện ra kim loại:

+ Việc phát hiện ra kim loại vào cuối thời nguyên thủy có ý nghĩa quan trọng giúp công việc lao động của con người trở lên dễ dàng, thuận tiện hơn, từ đó giúp cải thiện đời sống.

+ Giúp xuất hiện nhiều ngành nghề mới.

...