Bài 27: Khái quát về cảm ứng và cảm ứng ở thực vật
Nội dung lý thuyết
I. Khái niệm cảm ứng và vai trò của cảm ứng đối với sinh vật
- Cảm ứng là khả năng cơ thể sinh vật tiếp nhận và phản ứng (trả lời) thích hợp với các kích thích từ môi trường, đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển.
- Nhờ có đặc tính cảm ứng, sinh vật mới tồn tại, phát triển thích nghi với sự thay đổi của môi trường trong một giới hạn nhất định.
| Cảm ứng ở thực vật | Cảm ứng ở động vật | |
| Tốc độ | Chậm | Nhanh |
| Biểu hiện |
Khó nhận thấy. |
Dễ nhận thấy. |
| Độ đa dạng | Hình thức kém đa dạng. | Hình thức đa dạng. |
| Ví dụ |
Cây trong nhà vươn ra ngoài cửa sổ.
|
Tay chạm vào cốc nước nóng thì rụt tay lại.
|
!Em có biết
Tại sao cây có thể mọc vươn về phía có ánh sáng?
Khi cây được chiếu sáng từ một phía, chất kích thích sinh trưởng (auxin) trong cây sẽ được phân bố nhiều hơn về phía khuất ánh sáng, chất này kích thích tế bào ở phía đó sinh trưởng mạnh hơn gây ra sự uốn cong thân về phía có ánh sáng.
@2634282@
II. Cảm ứng ở thực vật
1. Thí nghiệm chứng minh tính cảm ứng ở thực vật
| Chuẩn bị | Tiến hành | Kết quả/Giải thích | Kết luận | |
| Tính hướng sáng |
Hai hộp A, B bằng bìa carton đủ lớn để có thể đặt vào đó cốc trồng cây đậu. Hộp A có cửa sổ ngang tầm với ngọn cây đậu; hộp B có cửa sổ ở thành hộp phía trên. |
Bước 1. Gieo hạt đậu vào cốc đựng đất và tưới đủ ẩm hàng ngày. Bước 2. Sau 1 tuần, đặt một cốc vào hộp A và một cốc vào hộp B. Sau đó, đóng nắp hộp và đặt cả hai hộp ngoài ánh sáng. Bước 3. Sau hai ngày, quan sát hướng vươn lên của cây đậu ở hộp A và hộp B. |
Việc chuẩn bị hai hộp bìa A, B như nhau chỉ khác nhau vị trí cho ánh sáng vào mục đích là quan sát hướng vươn lên của cây khác nhau hay không. Việc dùng hai cốc với điều kiện gieo trồng như nhau chứng tỏ điều kiện phát triển của 2 cây là giống nhau. Kết quả sau 2 ngày: cây ở hộp A uốn mình hướng về phía cửa sổ thành bên vì phía cửa sổ có ánh sáng. Cây ở hộp B vẫn thẳng đứng vì cửa sổ cho ánh sáng chiếu từ phía trên xuống. |
Cây có tính hướng sáng. Hướng sáng là sự sinh trưởng (thân, cành) cây hướng về phía ánh sáng. |
| Tính hướng nước | Hai chậu cây và hai hộp chứa mùn cưa (A và B). |
Bước 1. Trồng 2 cây con vào hai hộp chứa mùn cưa (A và B). Bước 2. Ở hộp A, tưới nước cho cây bình thường, còn hộp B không tưới nước mà đặt cốc giấy có thể thấm nước ra ngoài. Hàng ngày vẫn bổ sung nước vào cốc để nước từ trong cốc thấm dần ra mùn cưa. Bước 3. Gạt lớp mùn cưa và nhấc thẳng cây lên. Quan sát hướng mọc của rễ cây non trong các hộp. |
Hai cây cùng loại, cùng điều kiện sinh trưởng về ánh sáng, nhiệt độ, chất dinh dưỡng. Ở hộp A, cây được tưới nước đều đặn, rễ cây mọc bình thường. Ở hộp B, cây chỉ có nguồn nước duy nhất là cốc giấy thấm nước, rễ cây uốn cong về phía cốc nước. |
Cây có tính hướng nước. Rễ cây vận động về phía có nước. |
!Em có biết
Cảm ứng ở thực vật gồm 2 dạng: hướng động (có định hướng) và ứng động (không định hướng).
- Hướng động bao gồm các hình thức: hướng sáng, hướng nước, hướng trọng lực, hướng tiếp xúc,...
- Ứng động được phân loại dựa theo tác nhân kích thích, ta có quang ứng động, nhiệt ứng động, thủy ứng động, ứng động tiếp xúc,...
Ví dụ: Hoa bồ công anh nở hoa dưới tác dụng của ánh sáng, đây là quang ứng động.
Cây trinh nữ cụp lá khi chạm vào, đây là ứng động tiếp xúc.
2. Ứng dụng cảm ứng ở thực vật trong thực tiễn
- Ứng dụng tính hướng sáng: đối với các cây ưa ánh sáng mạnh cần trồng ở những nơi quang đãng và mật độ thưa, còn một số cây ưa bóng cần trồng dưới tán cây khác,...
- Ứng dụng tính hướng tiếp xúc: cần làm giàn khi trồng một số loài cây thân leo (ví dụ: cây hoa thiên lí, cây dưa chuột,...)
- Ứng dụng hiểu biết về tính hướng đất và tránh ánh sáng của rễ: cần vun gốc cho cây (ví dụ cây khoai tây).
- Ứng dụng của tính hướng hóa: một số loài cây cần bón phân sát bề mặt đất (ví dụ: cây lúa, cây dừa), còn một số loài cây khác khi bón phân cần đào hố ở sâu dưới đất (ví dụ: cây cam, cây bưởi).
@2634334@
1. Cảm ứng là khả năng tiếp nhận và phản ứng (trả lời) thích hợp với các kích thích từ môi trường, đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển.
2. Nhờ có đặc tính cảm ứng, sinh vật mới tồn tại, phát triển thích nghi với sự thay đổi của môi trường trong một giới hạn nhất định.
3. Ở thực vật, khi nhận kích thích, cảm ứng biểu hiện bằng sự vận động của cơ quan. Có các hình thức cảm ứng như: hướng nước, hướng sáng, hướng tiếp xúc,...
4. Vận dụng hiểu biết về cảm ứng ở thực vật để thực hiện một số biện pháp, kĩ thuật tăng năng suất cây trồng như tưới nước, làm giàn, bón phân, vun gốc,...