Bài 16. Từ trường Trái Đất

I. MÔ TẢ TỪ TRƯỜNG TRÁI ĐẤT

Trái Đất quay quanh trục xuyên tâm. Trục này là đường thẳng nối giữa cực Nam và cực Bắc của nó. Các cực này có vị trí cố định trên bề mặt Trái Đất.

Do cấu tạo của lõi và chuyển động quay nên Trái Đất có từ trường, giống như một thanh nam châm.

Từ trường của Trái Đất và hai cực từ của nó được quy ước như ở hình 16.1.

II. LA BÀN

Dựa vào những hiểu biết về nam châm và từ trường của Trái Đất, người ta đã chế tạo một dụng cụ, được gọi là la bàn giúp con người tìm hướng địa lí, đặc biệt giúp các thuỷ thủ hay ngư dân đi biển tìm đúng phương hướng địa lí khi di chuyển tàu, thuyền.

1. Cấu tạo la bàn

La bàn (hình 16.2) có cấu tạo gồm các bộ phận:

• Kim nam châm quay tự do trên trục.
• Mặt chia độ được chia thành 360^o có ghi bốn hướng: bắc kí hiệu N (North), đông kí hiệu E (East), nam kí hiệu S (South), tây kí hiệu W (West). Mặt hình tròn này được gắn cố định với vỏ kim loại của la bàn và quay độc lập với kim nam châm.
• Vỏ kim loại kèm mặt kính.

2. Sử dụng la bàn xác định hướng địa lí

Để xác định hướng từ tâm la bàn đến cái cây ở vị trí A trong hình 16.3 ta cần tiến hành theo các bước sau:

• Đặt la bàn trên mặt phẳng nằm ngang cách xa nam châm và các vật liệu có tính chất từ.
• Khi kim nam châm nằm ổn định (hướng nam bắc), xoay la bàn sao cho vạch số 0 ở chữ N trùng với cực từ bắc của kim nam châm (hình 16.3).
• Đọc số chỉ của vạch trên mặt chia độ gần nhất với hướng từ tâm la bàn tới điểm A.

Trên hình 16.3 hướng từ tâm la bàn đến điểm A trùng với vạch 90^o (hướng chính đông). Vậy hướng cần xác định là 90^o (hướng chính đông).

Khi tìm hướng địa lí, không để các vật có tính chất từ gần la bàn.