Bài 14. Phân bón hoá học

1. Vai trò của phân bón đối với đất và cây trồng

Có 3 loại nguyên tố dinh dưỡng là nguyên tố đa lượng, nguyên tố trung lượng và nguyên tố vi lượng.

• Phân bón chứa nguyên tố đa lượng: Bổ sung dinh dưỡng thiết yếu cho cây trồng. Nhóm phân bón này gồm phân đạm (bổ sung nguyên tố N), phân lân (bổ sung nguyên tố P), phân kali (bổ sung nguyên tố K).
• Phân bón chứa nguyên tố trung lượng: Bổ sung các nguyên tố calcium (Ca), magnesium (Mg) và sulfur (S). Các nguyên tố này giúp cây trồng phát triển tốt hơn.
• Phân bón chứa nguyên tố vi lượng: Bổ sung các nguyên tố iron (Fe), copper (Cu), manganese (Mn), boron (B), molybdenum (Mo), ... Các nguyên tố này giúp cây trồng phát triển mạnh và sản phẩm thu hoạch đạt chất lượng tốt hơn.

2. Thành phần và tác dụng cơ bản của các loại phân bón

2.1. Phân đạm

- Độ dinh dưỡng của phân đạm là hàm lượng % nitrogen có trong phân bón.

- Có 3 loại phân đạm được dùng phổ biến. Chúng thường ở thể rắn, dạng hạt, màu trắng, tan tốt trong nước.

• Phân urea: có công thức hoá học là (NH₂)₂CO, thích hợp với nhiều loại cây trồng, thường dùng để bón lót hoặc bón thúc.
• Phân đạm nitrate: cung cấp nitrogen dưới dạng ion nitrate (NO₃^-), thành phần chính của phân có thể là Ca(NO₃)₂ hoặc Mg(NO₃)₂ hay NaNO₃… Loại phân này thường dùng để bón thúc.
• Phân đạm ammonium: chứa ion ammonium (NH₄⁺), thành phần chính của phân có thể là NH₄Cl hoặc (NH₄)₂SO₄ hay NH₄NO₃; thường dùng để bón thúc.

2.2. Phân lân

- Hai loại phân lân thường gặp là phân lân nung chảy có thành phần chính là Ca₃(PO₄)₂ và phân superphosphate có thành phần chính là Ca(H₂PO₄)₂.

- Có hai loại phân superphosphate:

• Superphosphate đơn chứa 14% - 20% P₂O₅; thành phần gồm Ca(H₂PO₄)₂ và CaSO₄.
• Superphosphate kép chứa 40 - 50% P₂O₅; thành phần gồm Ca(H₂PO₄)₂.

- Độ dinh dưỡng của phân lân là hàm lượng (%) P₂O₅ có trong phân bón.

- Khi thiếu nguyên tố dinh dưỡng phosphorus (P), bộ rễ sẽ chậm phát triển, cây dễ bị rụng lá,...

- Nếu dư P sẽ tổn thương cây và thay đổi các hoạt động của vi khuẩn có lợi trong đất trồng.

2.3. Phân kali

- Có hai loại phân kali:

• Kali đỏ chứa ion chloride;
•  Kali trắng chứa ion sulfate hoặc nitrate.

- Độ dinh dưỡng của phân kali là hàm lượng %K₂O có trong phân.

- Khi cây trồng bị thiếu kali sẽ có hiện tượng bị vàng lá, cây tăng trưởng chậm, dễ bị sâu bệnh,...

2.4. Phân N – P – K

- Độ dinh dưỡng của phân N – P – K bằng tỉ lệ % khối lượng của N, P₂O₅, K₂O có trong phân.

- Có hai loại phân N – P – K:

• Phân N – P – K hỗn hợp (gồm các hạt có màu khác nhau) là sản phẩm trộn phân đạm, phân lân và phân kali theo tỉ lệ thích hợp.
• Phân N – P – K phức hợp (thường là đơn màu) được sản xuất nhờ công nghệ hoá học.

3. Ảnh hưởng của việc sử dụng phân bón đến môi trường đất, nước và sức khoẻ con người

- Phân bón chứa các chất hoá học giúp đất màu mỡ, cây trồng phát triển. Nếu bón phân không đúng cách sẽ làm ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến con người,...

- Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ phân bón, ta phải tuân thủ các biện pháp sau:

• Bón đúng liều: để tránh lãng phí và giảm sự tồn lưu của phân bón trong đất.
• Bón đúng lúc: đúng giai đoạn cây cần nhu cầu dinh dưỡng để phát triển.
• Bón đúng loại phân: dựa vào từng giai đoạn phát triển của cây trồng và tuỳ đặc điểm của đất trồng để chọn loại phân bón cho phù hợp.
• Bón đúng cách: giúp cây hấp thu tối đa lượng phân bón, không gây hại cho cây, không giảm độ phì nhiêu của đất trồng, giảm nguy cơ ô nhiễm môi trường từ phân bón,...