Tiếng hát con tàu

2.1. Tìm hiểu chung

• Tên khai sinh: Phan Ngọc Hoan.
• Quê: Quảng Trị.
• Thuở nhỏ sống ở Bình Định.
• 17 tuổi xuất bản tập thơ đầu: Điêu Tàn.
• Sau 1945: về HN tiếp tục hoạt động văn học, nhiều năm tham gia lãnh đạo Hội nhà văn VN.
• Ông được nhà nước tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật 1996.
• Thơ CLV có phong cách rõ nét và độc đáo, nổi bật nhất là chất suy tưởng triết lí mang vẻ đẹp trí tuệ và sự đa dạng, phong phú của thế giới hình ảnh.

• Bài thơ được gợi cảm hứng từ sự kiện: 1958- 1960: phong trào xây dựng kinh tế mới ở Tây Bắc.
• Bài thơ được in trong tập Ánh sáng và phù sa.

• Ý nghĩa nhan đề:
  • Con tàu
    • Khát vọng lên đường đến những vùng đất xa xôi của Tổ Quốc.
    • Khát vọng đến với ngọn nguồn của ước mơ và nghệ thuật.
  • Tiếng hát: là lời giục giã, là khúc hát lên đường.

⇒  “Tiếng hát con tàu”: Là tiếng hát của một tâm hồn tràn ngập niềm tin vào lí tưởng, vào cuộc đời với khát vọng ra đi.

• Lời đề từ:
  • Khẳng định vai trò của cuộc sống đối với tâm hồn người nghệ sĩ – cần mở lòng hòa nhập với cuộc sống để có cảm hứng sáng tạo nghệ thuật trong hoàn cảnh đất nước bắt tay vào xây dựng sau chiến tranh.

• Nhà thơ bộc lộ cảm xúc, tình cảm đối với sự nghiệp xây dựng đất nước của toàn dân thông qua biểu tượng “con tàu” và “Tây Bắc”. 
• Lời thơ giục giã, gấp gáp, khẩn trương hàng loạt câu hỏi dồn dập, thôi thúc ⇒ lời kêu gọi khẩn thiết, cấp bách, với mọi người hãy đi xây dựng Tây Bắc.
• Lời tự vấn đầy trăn trở ⇒ thể hiện tâm hồn, khát vọng được hòa nhập vào cuộc sống của nhân dân.

⇒ Tác giả kêu gọi mọi người cũng chính là tự nói với lòng mình, thể hiện nhận thức mới tiến bộ của người nghệ sĩ.

• Nhớ về vùng đất Tây Bắc “thiêng liêng, anh hùng”, đã trở thành biểu tượng của Đất nước gian lao, anh dũng.
• Nhớ về Tây Bắc bằng niềm khao khát được trở về với nhân dân, với cảm xúc như được trở về cội nguồn, về với niềm hạnh phúc lớn lao.
• Nhà thơ nhớ về những con người cụ thể: 
  • Anh du kích, em liên lạc, bà mế tóc bạc, em gái nuôi quân…
  • Cách xưng hô gần gũi, thân thiết, thể hiện sự gắn bó máu thịt và lòng biết ơn sâu nặng -> Khơi nguồn cho tinh thần trách nhiệm đối với Tây Bắc, với Tổ quốc.
• Những câu thơ cô đúc như những châm ngôn, triết lí, nhưng không khô khan, nói về quy luật của tình cảm, của trái tim và được cảm nhận bằng trái tim:
  • “Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mấy phủ – Nơi nao qua lòng lại chẳng yêu thương.
  • Khi ta ở chỉ là nơi đất ở– Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn”…
  • “Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”.

⇒ Gợi lên một cách thành kính, đầy ân tình về những kỉ niệm thiêng liêng đẹp đẽ ở Tây Bắc trong những năm kháng chiến gian khổ.

• Niềm khao khát được hòa nhập tình cảm của bản thân và nghĩa vụ với nhân dân, đất nước.
• Niềm khao khát được trở về Tây Bắc để khẳng định lại phẩm chất cao quí của con người đã được tôi luyện trong gian khổ của chiến tranh.
• Khổ thơ cuối với nhiều hình ảnh thơ mộng, lãng mạn, mang ý nghĩa biểu tượng bộc lộ niềm vui sướng được trở về với Tây Bắc được hòa mình với cuộc sống của nhân dân.

• Hình ảnh thơ mới lạ, phong phú, có giá trị thẩm mĩ cao, tạo nên những liên tưởng so sánh bất ngờ.
• Lời thơ có nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc, giàu chất trí tuệ, bộc lộ cách thể hiện riêng tài hoa, độc đáo, tạo ấn tượng thẩm mỹ cho người đọc.
• Sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật với giọng điệu tha thiết, chân thành.

• Tổng kết

  • Bài thơ thể hiện những cảm xúc chân thành, tha thiết của tác giả trong công cuộc dựng xây đất nước, sự hòa nhập với nhân dân, với cuộc sống mới, mà ở đó tác giả đã tìm đuợc nguồn cảm hứng sáng tạo nghệ thuật cho mình.