Xưa, có hai vợ chồng già sống nhân hậu mà vẫn chưa có con. Ngọc Hoàng cho Thái tử xuống trần đầu thai làm con hai vợ chồng già ấy. Đó là Thạch Sanh.
Thạch Sanh mồ côi cha mẹ, sống ở gốc đa và được các thiên tướng dạy cho võ nghệ. Lí Thông dỗ Thạch Sanh kết nghĩa anh em với mình. Năm ấy, Lí Thông phải đi nộp mạng cho Chằn Tinh. Hắn đã lừa Thạch Sanh đi thế mạng với lí do đi canh miếu thờ. Thach Sanh đã giết chết Chằn Tinh, đốt xác nó và được cây cung vàng. Thế nhưng, chàng bị Lí Thông cướp công, lại trở về gốc đa sống. Lí Thông đem đầu chằn tinh vào nộp cho vua để lĩnh thưởng, được vua phong làm Quận công.
Nhà vua có công chúa đến tuổi kén chồng. Trong ngày hội lớn, công chúa bị đại bàng khổng lồ quắp đi. Lí Thông lại nhờ Thạch Sanh giết đại bàng cứu công chúa, Thạch Sanh xuống hang, giao chiến với Đại bàng và cứu được công chúa nhưng sau khi đưa được công chúa lên khỏi hang. Lí Thông đã lấp hang để giết Thạch Sanh. Chàng lại cứu được con vua Thuỷ Tề và được vua Thuỷ Tề tặng cho cây đàn thần.
Từ khi được cứu về, công chúa không cười không nói. Hồn chằn tinh và đại bàng trả thù, vu vạ cho Thạch Sanh khiến chàng bị nhốt vào ngục. Chàng đánh đàn, công chúa nghe thấy liền khỏi bệnh câm. Thạch Sanh được vua cho gọi lên. Chàng kể lại rõ mọi việc. Vua giao cho chàng xử tội mẹ con Lí Thông. Được chàng tha bổng nhưng hai mẹ con trên đường về đã bị sét đánh chết, hoá kiếp thành bọ hung.
Thái tử 18 nước chư hầu vì không được vua gả con gái cho, đã kéo quân sang đánh nước ta. Thạch Sanh đem đàn ra gảy và lui được quân các nước chư hầu. Chàng cũng đã hào phóng cho họ ăn cơm đựng trong niêu cơm thần.
-Sự ra đời thần kì của Thạch Sanh: vốn là Thái tử, con Ngọc Hoàng, đầu thai xuống làm con của 2 ông bà già ăn ở nhân hậu những mãi không có con. Bà mẹ mang thai mấy năm rồi mới sinh ra Thạch Sanh.
- Sự lớn lên thần kì: Cả cha và mẹ đều mất, Thạch Sanh sống côi cút ở gốc đa già, tài sản chỉ có một lưỡi rìu, được Ngọc Hoàng sai thiên thần xuống dạy cho đủ phép thần thông.
- Lập chiến công:
+ Gặp Lí Thông, bị Lí Thông lừa đi nộp mạng cho chằn tinh. Nhưng Thạch Sanh đã giết chết chằn tinh.
+ Lí Thông cướp công giết chằn tinh, Thạch Sanh lại sống lủi thủi ở gốc đa già. Thạch Sanh bắn rơi đại bàng, cứu công chúa.
+ Lí Thông lại lừa cướp công, Thạch Sanh bị nhốt dưới hang, cứu được hoàng tử con vua Thủy Tề và được đền ơn.
+ Thạch Sanh bị Lí Thông đổ tội, bị bỏ ngục, không ngờ tiếng đàn lại khiến chữa lành bệnh cho công chúa, được minh oan và vua gả con gái cho.
+ Thạch Sanh đánh thắng và quy phục được 18 nước chư hầu bằng niêu cơm thần.
* Nội dung : Thạch sanh là một dũng sĩ xuất thân từ gia đình nghèo có cuộc sống và số phận đời gần gũi với nhân dân lao động. Chàng có tài năng xuất chúng và phẩm chất tốt đẹp được tiên trời phú để chiến đấu với lũ quái vật bảo vệ dân lành với lòng dũng cảm. Sự khoan dung trước tội ác của Lý Thông, nhân đạo và thể hiện sự hòa bình dân tộc trước tiếng vó ngựa của quân xâm lăng. Thạch Sanh là một con người tưởng tượng của nhân dân thể hiện niềm tin,mơ ước về đạo đức,công lí xã hội lí tưởng nhân đạo yêu hào bình của con người Việt Nam.
Truyện thể hiện ước mơ ,niềm tin của nhân dân về sự chiến thắng của những con người chiến nghĩa lương thiện.
