Như chúng ta đã biết vi sinh vật có khả năng đáp ứng với sự biến hóa của nồng độ chất dinh dưỡng, nhất là các chất dinh dưỡng hạn chế. Sự sinh trưởng của vi sinh vật chịu ảnh hưởng rất lớn đối với các nhân tố vật lý, hóa học của môi trường sống. Hiểu biết về ảnh hưởng của các nhân tố môi trường đối với sự sinh trưởng của vi sinh vật giúp ích rất nhiều cho việc khống chế vi sinh vật cũng như đối với việc nghiên cứu sự phân bố sinh thái của vi sinh vật. Đáng chú ý là một số vi sinh vật có thể sống được trong những điều kiện cực đoan (extreme) và khó sống (inhospitable). Các vi sinh vật nhân nguyên thủy (Procaryotes) có thể sinh tồn tại ở mọi nơi có thể sinh sống. Nhiều nơi các vi sinh vật khác không thể tồn tại được nhưng vi sinh vật nhân nguyên thủy vẫn có thể sinh trưởng rất tốt. Chẳng hạn vi khuẩn Bacillus infernus có thể sống ở độ sâu 1,5 dặm dưới mặt đất, nơi không có ôxy và có nhiệt độ cao đến 600C. Những vi sinh vật có thể sinh trưởng được trong những hoàn cảnh hà khắc như vậy được gọi là các vi sinh vật ưa cực đoan.
Trong phần này chúng ta sẽ xem xét ảnh hưởng của một số nhân tô chủ yếu của môi trường đối với sự sinh trưởng của vi sinh vật (bảng 14.3)
Bảng 14.3: Phản ứng của vi sinh vật với các nhân tố môi trường
| Thuật ngữ | Định nghĩa | Vi sinh vật đại diện |
| Hoạt tính của nước và dung chất | ||
| Vi sinh vật ưa áp (Osmotolerant) | Có thể sinh trưởng trong một phạm vi rộng về hoạt tính của nước và nồng độ thẩm thấu. | Staphylococcus aureus, Saccharomyces |
| Vi sinh vật ưa măn (Halophile) | Cần sinh trưởng ở nồng độ NaCl cao, thường là từ 0,2 mol/L trở lên. | Halobacterium,Dunaliella, Ectothiorhodospira |
| pH | ||
| Ưa acid (Acidophile) | Sinh trướng tốt nhất trong phạm vi pH 0-5,5 | Sulfolobus,Picrofilus, Ferroplasma, Acontium, Cyanidum caldarium. |
| Ưa trung tính (Neutrophile) | Sinh trướng tốt nhất trong phạm vi pH 5,5- 8,0 | Escherichia, Euglena, Paramecium |
| Ưa kiềm(Alkalophile) | Sinh trướng tốt nhất trong phạm vi pH 8,5-11,5 | Bacillus alcalophilus, Natronobacterium |
| Nhiệt độ | ||
| Ưa lạnh(Psychrophyle) | Sinh trưởng tốt nhất ở 150C hay thấp hơn. | Bacillus psychrophilus, Chlamydomonas nivalis |
| Chịu lạnh(Psychrotroph) | Có thể sinh trưởng ở 0-70C nhưng sinh trưởng tốt nhất ở 20-300C, còn có thể sinh trưởng được ở khoảng 350C | Listeria monocytogenes, Pseudomonas fluorescens |
| Ưa ấm(Mesophile) | Sinh trưởng tốt nhất ở 25-450C. | Escherichia coli, Neisseria, Gonorrhoeae, Trichomona vaginalis. |
| Ưa nhiệt(Thermophile) | Có thể sinh trưởng ở nhiệt độ 550C hoặc cao hơn, nhiệt độ thích hợp nhất thường là giữa 55 và 650C | Bacillus stearothermophilus, Thermus aquaticus, Cyanidium caldarium, Chaetomium thermophile |
| Ưa nhiệt cao (Hyperthermophile) | Thích hợp phát triển ở nhiệt độ giữa 80 và khoảng 1130C | Sulfolobus, Pyrodictium, Pyrococcus. |
| Nồng độ Ôxy | ||
| Hiếu khí bắt buộc (Obligate aerobe) | Hoàn toàn dựa vào O2 của không khí để sinh trưởng | Micrococcus luteus, Pseudomonas, Mycobacteriun, phần lớn Tảo, Nấm và ĐV nguyên sinh |
| Kỵ khí không bắt buộc (Facultative anaerobe) | Không cần O2 để sinh trướng nhưng sinh trưởng tốt hơn khi có mặt O2. | Escherrichia, Enterococcus, Saccharomyces cerevisiae |
| Kỵ khí chịu Oxy (Aetolerant anaerobe) | Sinh trưởng như nhau khi có mặt hay không có ôxy | Streptococcus pyogenes |
| Kỵ khí bắt buộc (Obligate anaerobe) | Bị chết khi có mặt O2 | Clostridium, Bacteroides, Methanobacterium, Trepomonas agilis. |
| Vi hiếu khí (Microaerophile) | Cần O2 ở mức độ thấp hơn2-10% để sinh trưởng và bị tổn hại trong không khí (20%) | Campylobacter, Spirillum volutans, Treponema pallidum |
| Áp suất | ||
| Ưa áp (Barophile) | Sinh trưởng nhanh hơn khi áp suất thủy tĩnh cao |
