Hướng dẫn soạn bài Đoàn thuyền đánh cá - Huy Cận

B

C

Đọc thơ của Huy Cận sáng tác từ sau năm 1945 ta thấy thơ của ông có một sự thay đổi rất lớn.Đó k còn là những tiếng thơ mang “mối sầu thiên cổ”mà là những vần thơ tràn đầy nìêm lạc quan,yêu cuộc sống mới và yêu thiên nhiên.Điều này đc thể hiện rất rõ trong bốn câu thơ đầu của bài thơ “Đòan thuỳên đánh cá”.Mở đầu bài thơ là khung cảnh thiên nhiên hịên lên thật đẹp,kì vĩ và nhuốm đậm màu nghệ thuật.:
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa”
Đằng Tây,Mặt trời đang chìm dần trong mặt biển tựa như hòn lửa đỏ rực đang nhúng dần vào dòng nước lạnh lẽo.Tuy vậy,ngô nhà vũ trụ ấy vẫn còn mang chút ấm áp vì bếp lửa hồng là mặt trời kia vẫn đang sửơi ấm ,xua bớt phần nào cáo âm u của màn đêm tăm tối bằng những tia sáng cuối ngày yếu ớt.Ở đây nhà thơ đã sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh “mặt rời xuống biển như hòn lửa” kết hợp nhuần nhuyễn với biện pháp nhân hóa trong câu thơ sau:
“Sóng đã cài then đêm sập cửa”
Từng con sóng nhấp nhô đang vỗ về mặt biển hệt như những chiếc then cài cẩn thận khóa lại cánh cửa màn đêm.Với phép liên tưởng: mặt trời – biển – sóng ; cài – sập.Hình ảnh thiên nhiên trong câu thơ hiện lên thật tuyệt dịêu qua bàn tay khéo léo của ng họa sĩ tài ba vẽ nên bằng những con chữ của mình.Trong bủôi chiều ấy những ng dân chài lại chuẩn bị ra khơi,bắt đầu cho một hành trình mới của sự sống:
“Đòan thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi”
Từ “lại” trong câu thơ cho ta thấy đây là một họat động quen thuộc của ng dân chài vào thời đỉêm này.Hai câu thơ đã thể hiện tầm vóc hiên ngang của ng dân lao động hòa vào thiên nhiên và vũ trụ bao la.Cảnh đêm xuống,bóng tối giăng đầy khắp nơi k làm họ lo sợ mà đó lại là thời cơ thuận lợi cho chuyến đánh bắt cá,sóng gió lúc này đã trở thành ng bạn của con ng.Và một lần nữa,hình ảnh liên tưởng lại đc sử dụng trong câu:“câu hát căng bùôm cùng gió khơi”.Câu hát – cánh buồm – gió khơi.Chính câu hát và gió khơi là động lực đưa thuyền tiến ra biển.Ngòai ra,câu hát còn mang theo một điều mong mỏi,thiết tha vừa hiện thực và vừa lãng mạn.
Nhịp thơ nhanh mạnh và dứt khóat nhưng lại giống như nhịp điệu của một khúc ca bộc lộ niềm vui,niềm tự hào về lao động và cuộc sống,cùng với những hìh ảnh đẹp tráng lệ đã thể hiện nét hài hòa giữa con ng và thiên nhiên qua những hình ảnh liên tưởng,tưởng tượng độc đáo.Bài thơ “Đòan thuyền đánh cá”của Huy Cận thực sự đã để ;ại bíêt bao cảm xúc khó tả,k thể quên trong lòng ng đọc ng nghe.

”Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi”

Bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” là bài thơ được Huy Cận sáng tác vào năm 1958, nhân một chuyến đi thực tế ở vùng mỏ Hồng Gia - Cẩn Phả - Quảng Ninh. Bài thơ đã dụng được một không khí khẩn trương, hăng say của những người lao động đánh cá trong một đêm trên biển, với tư thế làm chủ thiên nhiên, biển cả. Bốn câu thơ đầu diển tả cảnh ra khơi của “Đoàn thuyền đánh cá”, mở đầu cho một đêm đánh cá trên biển.
Hai câu thơ đầu diển tả thời điểm ra khơi của “Đoàn thuyền đánh cá”. Thời gian ở đây là lúc ngày tàn, được miêu tả bằng những chi tiết, hình ảnh cụ thể, giàu giá trị gợi cảm: ”Mặt trời xuống biển như hòn lửa-sóng đã cài then đêm sập cửa”. Ơ câu thơ này, tác giả đã sử dụng biện pháp so sánh. Màu đỏ của “mặt trời” được so sánh với “hòn lửa”. Viết về cảnh biển đêm, ngày tàn, nhưng cảnh vẫn không hoang vắng nhờ hình ảnh rực sáng này. Trong cản quan của Huy Cận, vũ trụ là một ngôi nhà khổng lồ. Khi ngày đã tàn, “Mặt trời xuống biển”, màn đêm buông xuống “Đêm sập cửa” thì sóng biển như “then cài” đóng lại cánh cửa khổng lồ ấy. Những hình ảnh ẩn dụ này chứng tỏ nhà thơ có trí tưởng tượng phong phú.
Đối với thiên nhiên thì một ngày đã khép lại, nhưng với đoàn thuyền đánh cá thì đây lại là thời điểm bắt đầu cho công việc đánh cá trên biển trong đêm.
“Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi”
Từ “lại” nói lên rằng hằng ngày vào cái thời điểm ấy, khi trời yên biển lặng, đoàn thuyền ra khơi đã thành một cảnh quen thuộc.
Hình ảnh thơ “Câu hát căng buồn cùng gió khơi” là một hình ảnh được xây dựng nhờ một trí tưởng tượng phong phú. Huy Cận đã miêu tả, đã cụ thể hoá tiếng hát của những người lao động. Những người lao động đánh cá ra khơi cùng với tiếng hát khoẻ khoắn đến mức tạo nên một sức mạnh (cùng với gió khơi) làm căng những cánh buồm. Họ ra khơi với một niềm phấn khởi, niềm tin vào thành quả lao động.
Bốn câu thơ mở đầu miêu tả cảnh ra khơi của “Đoàn thuyền đánh cá”. Cảnh ngày tàn mà vẫn ấm áp, vẫn tràn đầy niềm vui, niềm lạc quan của người lao động. Không khí chung của bốn câu thơ mở đầu này chi phối không khí chung của cả bài thơ.

Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận là một thế thống nhất, cảm xúc phát triển theo hành trình một chuyến ra khơi của đoàn thuyền đánh cá, từ lúc bắt đầu và kết thúc.Thời điểm khác với mọi hành động trên đất liền là từ khi mặt trời lặn đến lúc bình minh lên. Nếu bài thơ là khúc tráng ca ca ngợi lao động tập thể và người lao động trên biển thì khổ thơ mở đầu là khúc hát ra khơi và khổ kết là khúc khải hoàn trở về sau một đêm hăng say lao động và thắng lợi trở về của người lao động.
Mở đầu bài thơ là khúc hát lên đường của người lao động trên biển cả.

“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi”
​

Hai câu thơ mở đầu khái quát thời điểm xuất phát của đoàn thuyền đánh cá bằng hình ảnh đẹp tráng lệ. Nghệ thuật nhân hóa so sánh của thiên nhiên trên biển. Biển lúc hoàng hôn tưởng tượng như một ngôi nhà lớn có động tác như con người. " Tắt lửa, cài then, sập cửa" màn đêm như tấm cửa sập xuống. Đóng lại một ngày nghỉ ngơi nhưng đó lại là lúc dân trài ra khơi cất tiếng hát căng buồm xuôi gió khơi. Cái khí thế bắt đầu của lao động thật hào hứng, phấn khởi của con người. Hình ảnh cánh buồm gió khơi và câu hát tạo ra khung cảnh vừa thực vừa lãng mạn, tâm tư con người gửi gắm trong câu hát: Phấn khởi, mê say với công việc hi vọng và tự hào về sự giàu đẹp của biển quê hương.
Lúc ra khơi đầy hứng khởi và lúc trở về đầy tôm cá, khí thế niềm vui cồng lo hơn.

“Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.”
​

Nếu khổ đầu nói lên thời điểm xuất phát thì khổ cuối là thời điểm trở về. Điểm xuất phát lúc mặt trời xuống biển đỏ như hòn lửa thì lúc trở về bình minh mặt trời đội biển lên mang theo một màu mới khép kín một chu trình thời gian và cũng là hoàn thiện một chu trình làm việc của dân chài. Đoàn thuyền lúc này cá đầy khoang, gương buồm chạy đua cùng mặt trời, hình ảnh thật rực rỡ, tráng lệ, khúc hát trở về là khúc ca khải hoàn của người lao động, vẫn khí thế như lúc ra đi hồ hởi, phấn khở trong niềm vui chiến thắng. Khổ thơ sử dụng nhiều thư phát nghệ thuật ẩn dụ, hình ảnh đẹp tráng lệ tạo lên bức tranh trên biển đẹp hào hùng. Đặc biệt là tiếng hát ngân nga suốt bài thơ. Mỏ đầu và kết thúc đó là tiếng hát lạc quan yêu đời, yêu cuộc sống của người lao động.
Hai khổ thơ đầu và cuối được đánh giá đặc sắc nhất trong bài thơ có sự đối lập về hình ảnh thời gian, không gian và có thể coi là một chu trình khép kín hành trình của ngư dân lao động trên biển. Niềm vui khí thế phấn khởi không chỉ người lao động và đó cũng là niềm vui của nhà thơ trước khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống lớn của thiên nhiên đất trời.

Bạn tham khảo:

So sánh khổ thơ đầu và khổ thơ cuối của bài thơ đoàn thuyền đánh cá:

*Giống nhau:

Hình ảnh"câu hát căng buồm":thể hiện niềm tin của những người lao động và tinh thần lạc quan ,niềm vui tươi của họ

*Khác nhau:

-Khổ đầu;Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi lúc hoàng hôn,khi mặt trời xuống biển

-Khổ cuối:cảnh đoàn thuyên đánh cá trở về lúc bình minh,khi mặt trời đội biển

Bài thơ là khúc tráng ca ngợi ca lao động tập thể và người lao động trong cảnh bát ngát của biển cả, vũ trụ. Niềm vui tin và tự hào về cuộc sống mới và con người lao động hòa nhập với cảm hứng thiên nhiên, vũ trụ vốn rất quen thuộc trong thơ Huy Cận.
Bố cục theo trình tự một chuyến đi biển của Đoàn thuyền đánh cá đồng thời cũng là sự vận động của tự nhiên theo thời gian của vũ trụ từ hoàng hôn đến bình minh, bài thơ tạo nên nhiều bức tranh đẹp, lộng lẫy trong không gian rộng lớn của trời biển và theo trình tự thời gian như trên. (2 khổ đầu là cảnh đoàn thuyền ra khơi, 4 khổ tiếp là cảnh biển và Đoàn thuyền đánh cá , khổ 7 cảnh đoàn thuyền trở về trong bình minh).
Bút pháp vừa tả thực vừa ẩn dụ, tượng trưng với cảm hứng lãng mạn. Cảnh vũ trụ vào đêm gần gũi và yên ả. Vũ trụ như ngôi nhà lớn vào đêm với những động tác cài then, sập cửa cũng như ngôi nhà thân thuộc của mọi người. Những thời khắc vào đêm, lúc tưởng như thiên nhiên và con người lắng lại nghỉ ngơi cũng là lúc khởi đầu chuyến ra khơi, cuộc lao động không ít vất vả của đoàn thuyền. Nhưng những ngư dân ra đi với khí thể hăm hở, hào hứng, cất lên thành khúc hát căng buồm cùng gió khơi.
Phần hai là bức tranh biển đẹp và tư thế con người lao động trước thiên nhiên, vũ trụ, vẻ đẹp lung linh, sống động của biển đêm…
Những hình ảnh được gợi ra từ hình dáng, màu sắc của những loài cá biển nhưng đã được trí tưởng tượng sáng tạo của nhà thơ truyền them vẻ đẹp, tạo thành những hình tượng nghệ thuật vừa thực, vừa kì ảo. Nếu như câu đầu chỉ liệt kê những loài cá để nói sự giàu có của biển, thì ở câu thơ thứ hai: Cá song lấp lánh đuốc đen hồng Đây là hình ảnh rất đẹp tạo nên bằng sự quan sát và liên tưởng tinh nhạy. Con cá song thân dài và dày, trên vảy có những chấm tròn màu đen, màu hồng gợi ra hình ảnh cây đuốc lấp lánh dưới ánh trăng đêm và đàn cá song đang tung tăng bơi lội như hội rước đuốc tưng bừng – một hình ảnh lộng lẫy kì thú. Từ ý thơ này mà Chế Lan Viên viết:
Con cá song cầm đuốc dẫn thơ về. Câu thơ Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóe vừa làm sống động cái quẫy đuôi của con cá vừa ánh lên màu vàng phản chiếu dưới nước hòa hợp với màu đỏ và đen trong câu thơ trên để hoàn thành một hòa sắc lung linh như tranh sơn mài. Câu thơ cuối diễn tả sự cảm nhận về nhịp thở của vũ trụ trong đêm: nhịp thủy triều và những con sóng dập dờn; bầu trời đêm chi chit sao chiếu xuống mặt biển như là sao lùa nước Hạ Long…
Trong bao la của đại dương trời nước, hình ảnh đoàn thuyền – hình ảnh con người lao động, không hề nhỏ nhoi, đơn độc mà lớn lao ngang tầm vũ trụ và hài hòa với thiên nhiên… Cảm hứng lãng mạn và thủ pháp phóng đại, tượng trưng đã tạo những hình ảnh kì vĩ. Về người lao động (công việc đánh cá và người lao động được thi vị hóa, kì vĩ hóa). Không nên tìm ở đây sự miêu tả chính xác, cụ thể công việc và những nỗi vất vả, khó khăn nặng nhọc của người dân chài, mặc dù điều đó là có thực, rất thực.
Sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên còn được thể hiện ở sự nhịp nhàng giữa sự vận động tuần hoàn của vũ trụ với trình tự công việc lao động của con người. Khi Đoàn thuyền đánh cá ra đi thì thuyền ta lái gió với buồm trăng, tức là trăng mới lên ngang cột buồm với con thuyền. Khi đoàn thuyền thả lưới, nhịp với công việc lao động của con người là những chuyển vận của thiên nhiên: biển, trăng, sao như cùng hợp lực với con người. Tác giả đã chọn thời điểm rất đẹp để kết thúc công việc đánh cá. Đó là lúc rạng đông và rạng đông cũng trở nên rạng rỡ hơn với những khoang thuyền đầy ắp cá.
Qua những bức tranh đẹp và khỏe khoắn về thiên nhiên và lao động trong Đoàn thuyền đánh cá , tác giả đã thể hiện niềm vui tin vào con người lao động và cuộc sống mới của đất nước trong thời kì mới bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội trên miền Bắc nước ta, cuối những năm 50 thế kỉ XX. Sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên và xã hội mà Huy Cận khao khát kiếm tìm thì đến thời kì này mới tìm thấy trong cuộc sống mới và đó chính là nguồn mạch mới được khơi dậy trong thơ Huy Cận.