Bài 25. Kháng chiến lan rộng ra toàn quốc (1873 - 1884)

ngày 20 tháng 11 năm 1873

Sau cuộc đánh chiếm Bắc kỳ lần 1 năm 1873. Tháng 4 năm 1882 Pháp lại nổ súng tấn công thành Hà Nội. Nguyên nhân của việc Pháp đánh Bắc kỳ lần 2 là: 1- Sau khi thiết lập được quyền bảo hộ ở Nam kỳ, chính quyền bảo hộ Pháp đã bắt đầu ổn định. Trong khi đó tại Châu âu, chủ nghĩa tư bản phát triển có xu hướng mở rộng thị trường và tìm nguồn tài nguyên từ các thuộc địa. Nước Anh là một điển hình trong việc xâm chiếm các thuộc địa giai đoạn này. Trước sự suy yếu của triều đình nhà Nguyễn, thực dân Pháp đã quay lãi Bắc kỳ để mở rộng thuộc địa, đề phòng các nước thực dân khác can dự vào nước ta.
2- Bắc kỳ là vùng nhiều tài nguyên và nhân lực, lại tiếp giáp với Trung Quốc, một đất nước rộng lớn mà nhiều cường quốc thực dân muốn khai thác.
3- Pháp nại lý do thành Hà Nội do tổng đốc Hoàng Diệu phòng thủ quá cẩn mật có ý gây chiến với quân đội Pháp. Đòi quân ta phải rút ra ngoại thành, phá bỏ các công sự và phải cho quân Pháp vào kiểm tra, Những đòi hỏi vô lý của Pháp không được thực hiện nên Pháp nổ súng tấn công Hà Nội. Hoàng Diệu tự sát khi Hà Nội thất thủ.

1.

- Khi cuộc tấn công thất bại, Tôn Thất Thuyết phải đưa vua chạy ra Tân Sở (Quảng Trị). Tại đây, ngày 13/7/1885, ông nhân danh vua Hàm Nghi ra “ Chiếu Cần Vương ”, nhằm kêu gọi văn thân và nhân dân đứng lên giúp vua cứu nước. Từ đó, phong trào yêu nước chống quân xâm lược đã dâng lên sôi nổi, kéo dài đến cuối thế kỉ XIX gọi là phong trào Cần Vương.

- Được chia làm hai giai đoạn:

+ Giai đoạn 1 (1885 – 1888): phong tào lan rộng và diễn ra vô cùng mạnh mẽ ở các khu vực Trung Kì và Bắc Kì.

+ Giai đoạn 2 (1888 – 1892): phong trào đã quy tụ những cuộc khởi nghĩa lớn và quy mô và trình độ tổ chức cao.

1. Hiệp ước Nhâm Tuất 5/6/1862
* Hoàn cảnh:
Sau khi đại đồn Chí Hòa thất thủ, quân pháp thừa thắng, lần lượt chiếm các tỉnh Định Tường, Biên Hòa và Vĩnh Long. Tình hình này làm cho triều đình phong kiến nhà Nguyễn rất hốt hoảng và lo sợ nên
triều đình đã kí với pháp bản hiệp ước Nhâm Tuất với nội dung:
- Triều đình nhà Nguyễn thừa nhận quyền cai quản của Pháp ở ba tỉnh miền Đông Nam Kì (Gia Định, Định Tường, Biên Hòa) và đảo Côn Lôn; mở ba cửa biển (Đà Nẵng, Ba Lạt, Quảng Yên) cho Pháp vào buôn bán; cho phép người Pháp và Tây Ban Nha tự do truyền đạo Gia Tô, bãi bỏ lệnh cấm đạo trước đây; bồi thường cho Pháp một khoản chiến phí tương đương 288 vạn lạng bạc.
- Pháp sẽ trả lại thành Vĩnh Long cho triều đình chừng nào triều đình buộc được dân chúng ngừng kháng chiến......
=> Nhận xét:
- Triều đình đã chính thức đầu hàng, bức bột trước sự xâm lược của Pháp.
- Với việc làm đó, triều đình đã từ bỏ một phần trách nhiệm tổ chức và lãnh đạo kháng chiến chống
Pháp đồng thời cũng thể hiện ý thức vì lợi ích riêng của triều đình phong kiến nên đã phản bội một phần lợi ích dân tộc.
2. Hiệp ước Giáp Tuất 15/3/1874
* Hoàn cảnh:
- Chiến thắng của ta ở Cầu Giấy khiến quân Pháp hoang mang cực độ còn quân và dân ta phấn khởi, càng hăng hái đánh giặc.
- Ngược lại, triều đình phong kiến nhà Nguyễn lo sợ nên đã vội vã kí với pháp Hiệp ước Giáp Tuất, trước mắt để pháp rút khỏi Bắc Kì.
* Nội dung:
- Triều đình chính thức thừa nhận 6 tỉnh Nam Kì hoàn toàn thuộc Pháp.
- Quân Pháp sẽ rút hết quân ở Bắc Kì.
=> Nhận xét:
- Triều đình sớm tỏ ra hoang mang, giao động vô căn cứ nên lo sợ, dẫn đến những việc làm ngu ngốc và tội lỗi.
- Với nội dung kí kết đó, triều đình đã tiếp tục phản bội lợi ích dân tộc, lợi ích của nhân dân, tạo đà cho quân Pháp có cơ hội lấn tới trên con đường xâm lược nước ta.
3. Hiệp ước Quý Mùi:
* Hoàn cảnh:
- Chiến thắng Cầu Giấy lần thứ hai làm quân Pháp thêm hoang mang dao động. Chúng đã toan bỏ chạy nhưng triều đình lại chủ trương thương lượng với Pháp.
- Sau khi có thêm viện binh, lại nhân cơ hội vua Tự Đức qua đời, triều đình nhà Nguyễn lục đục, thực dân Pháp chớp ngay lấy cơ hội và quyết định tấn công thẳng vào cửa ngõ kinh thành Huế Đó là cửa biển Thuận An.
- Ngày 20/8/1883 sau 2 ngày bắn pháo, quân Pháp đổ bộ lên Thuận An.Triều đình hoảng hốt xin đình chiến.
- Cao ủy Pháp lên ngay Huế, đưa ra bản hiệp ước thảo sẵn, buộc triều đình chấp nhận và kí ngày 25/8/1883. Hiệp ước mang chính tên viên Cao ủy Pháp: Hiệp ước Hac - măng (còn gọi là hiệp ước Quý Mùi) với nội dung:
+ Triều đình Huế Chính thức thừa nhận nền bảo hộ của Pháp ở Bắc Kì và Trung Kì,cắt tỉnh Bình Thuận ra khỏi Trung Kì để nhập vào đất Nam Kì thuộc Pháp. Ba tỉnh Thanh_Nghệ_Tỉnh được sáp nhập vào Bắc Kì .Triều đình chỉ được cai quản vùng đất Trung Kì,nhưng mọi việc đều phải thông qua viên khâm sứ Pháp ở Huế.Công sứ Pháp ở các tỉnh Bắc Kì thường xuyên kiểm soát những công việc của quan lại triều đình,nắm cá quyền trị an và nội vụ.Mọi việc giao thiệp với nước ngoài (kể cả với Trung Quốc) đều do Pháp nắm.Triều đình Huế phải rút quân đội ở Bắc Kì về Trung Kì.
=> Nhận xét:
- Tuy nội dung hiệp ước chỉ nói đến mức độ bảo hộ của Pháp ở Bắc Kì và trung Kì nhưng thực chất quyền đối nội, đối ngoại của triều đình đã phụ thuộc vào Pháp và do Pháp quyết định. Vì vậy, thực chất hiệp ước 1883 đã chính thức chấm dứt sự tồn tại của triều đình phong kiến nhà Nguyễn với tư cách là một quốc gia độc lạp. Tuy vẫn còn tồn tại trên hình thức nhưng triều đình phong kiến chỉ còn là tay sai cho Pháp.
=> Với hiệp ước 1883, triều đình phong kiến nhà Nguyễn không những tự mình làm mất đi sự độc lập của một chính quyền nhà nước phong kiến mà qua đó còn thể hiện sự phản bội trắng trợn của triều đình phong kiến và bè lũ vua tôi nhà Nguyễn với lợi ích của dân tộc.
4. Hiệp ước Pa - tơ - nốt ngày 6/6/1884
* Hoàn cảnh
- Sau hiệp ước 1883, nhân dân cả nước một mặt phẫn nộ trước thái độ đầu hàng của triều nguyễn, mặt khác càng căm thù quân xâm lược Pháp nên soi nổi đứng lên kháng chiến.
- Trước hoàn cảnh đó, chính quyền thực dân Pháp chủ trương làm dịu bớt tình hình căng thẳng của nhân dân và tỏ ra rộng lượng với triều đình để lấy lòng bọn tay sai nên đã dẫn đến việc kí kết hiệp ước Pa - tơ - nốt ngày 6/6/1884
=> Nhận xét :
- Việc kí kết hiệp ước đó không làm thay đổi căn bản tình hình nước ta, kẻ thù vẫn nham hiểm và đô hộ nước ta, triều đình vẫn đầu hàng, can tâm làm tay sai cho giặc.
=> Kết luận chung:
- Từ các bản hiệp ước nói trên ta đã có dủ bằng chứng kết luận từ năm 1858 - 1884, triều đình phong kiến nhà Nguyễn đã đầu hàng từng bước tiến tới đầu hàng toàn bộ trước quân xâm lược Pháp

vì sau khi đánh chiếm bắc kì lần thứ nhất chúng nhận thấy k dễ j để có thể bình định bắc kì nên chúng xây dựng ll huấn luyện binh sĩ tích trữ lương thực và sau gần 10 năm cbi kỹ lưỡng chúng tiến đánh bắc kì lần thứ 2

- Khi nhà Nguyễn kí với Pháp hiệp ước Patơnốt, nhà Nguyễn đã thừa nhận Bắc và Trung kì là đất bảo hộ của Pháp, Nam Kì là thuộc địa của Pháp. Mọi việc giao thiệp với nước ngoài phải do Pháp nắm. Triều đình nhà Nguyễn phải rút hết quân đội ở Bắc kì về Trung kì
- Hiệp ước này đã gây nên sự bất bình và thái độ cắm phẫn của quần chúng nhân dân và phe Chủ Chiến
==> Vì thế mà Hiệp ước này đã chấm dứt sự tồn tại của triều Nguyễn với tư cách là 1 quốc gia độc lập

​giống đều thất bại ở cầu giấy,đều từ trần trước sự đánh trả quyết liệt của nhân dân ta

khác lần 1 kí hiệp ước giáp tuất,lần 2 kí hiệp ước hác măng,pa-tơ-nốt,kì 2 chúng còn tấn công cửa biển thuận an

​thái độ chống pháp của nhà nguyễn bạc nhược,không có ý chí đấu tranh,không muốn chống pháp mà ngược lại còn bán nước

nếu là vừa từ đức em sẽ lãnh đạo nhân dân kháng chiến và kiên quyết chống giặc pháp không ký với bọn chúng những hiệp ước kia

Giống:

- Đều thất bại ở cầu giấy.

- Đều từ trần trước sự đánh trả quyết liệt của nhân dân ta.

Khác:

- Lần 1 kí hiệp ước giáp tuất,lần 2 kí hiệp ước hác măng,pa-tơ-nốt,kì 2 chúng còn tấn công cửa biển thuận an.

-​ Thái độ chống pháp của nhà nguyễn bạc nhược,không có ý chí đấu tranh,không muốn chống pháp mà ngược lại còn bán nước.

Nếu là vua từ đức em sẽ:

-Lãnh đạo nhân dân kháng chiến và kiên quyết chống giặc pháp không ký với bọn chúng những hiệp ước kia.

*Pháp đánh Bắc Kì là vì đây vùng tài nguyên giàu khoáng sản(giải quyết những nhu cầu mà pháp đang cân lúc này).Bắc Kì xa kinh thành Huế nên triều đình không đủ lực lượng để chông Pháp

* Hoàng thành Hà Nội nhanh chóng rôi vào tay giặc là vì: Quân ta chủ quan, không có sự chuẩn bị đối phó với quân Pháp.Triều đình Huế vẫn giữ tư tưởng chủ hoà, muốn thương lượng với Pháp nên yêu cầu quân đội rút lui.

b, Thái độ của nhân dân ta khi triều đình Huế kí các hiệp ước đầu hàng thực dân Pháp:

- Phong trào kháng chiến chống Pháp trong nhân dân các được đẩy mạnh hơn.
- Quan lại triều đình ờ các địa phương đã phản đối lệnh bãi binh => Là cơ sở để phái chủ chiến trong triều đình đẩy mạnh hoạt động

b, Thái độ của nhân dân ta khi triều đình Huế kí các hiệp ước đầu hàng thực dân Pháp:

- Phong trào kháng chiến chống Pháp trong nhân dân các được đẩy mạnh hơn.
- Quan lại triều đình ờ các địa phương đã phản đối lệnh bãi binh => Là cơ sở để phái chủ chiến trong triều đình đẩy mạnh hoạt động