Mở đầu tác phẩm là không khí căng thẳng, ngột ngạt của làng quê trước ngày nộp sưu thuế. Gia đình chị dậu thuộc loại ''nhất nhì trong hạng cung đinh'' nên chị Dậu phải chạy ngược chạy xuôi để có tiền nộp sưu cho anh Dậu, đã thế lại còn phải nộp cho cả em chồng đã chết. Anh Dậu đang ốm cũng bị bọn tay sai đánh trói, nằm liệt giường. Bà lão hàng xóm ái ngại cảnh gia đình nhịn đói từ suốt hôm qua nên đã mang cho chị Dậu bát gạo để nấu cháo. Khi chị đang định bưng bát cháo đến cho chồng thì đám tay sai ập vào, đòi tiền sưu. Chúng toan tiến đến bắt trói anh Dậu, nên chị đã vùng dậy để chống lại những tên tay sai độc ác.
Được bà lão hàng xóm cho vay chút gạo chị Dậu liền nấu cháo cho anh Dậu ăn. Chị vừa múc bát cháo bưng lên cho chồng, anh Dậu còn chưa kịp ăn thì tên cai lệ và người nhà lí trưởng xông vào đòi bắt trói. Ban đầu, chị Dậu vừa lo lắng cho chồng, vừa sợ hãi trước hành động cử chỉ của đám tay sai đã rất thiết tha van nài các "ông" tha cho chồng "cháu". Nhưng lũ đầu trâu mặt ngựa vẫn hung hăng lao vào bắt trói anh Dậu. Nỗi tức tối đã chiến thắng nỗi sợ hãi, chị Dậu cãi lí: chồng tôi đau ốm các ông không được bắt. Những tưởng lí do rất chính đáng đó có thể ngăn cản hành vi mất hết nhân tính của bọn cai lệ và người nhà lí trưởng nhưng vô hiệu. Bị bọn chúng đánh lại, chị Dậu uất ức vùng lên thách thức: "Mày trói chồng bà, bà cho mày xem" và quật ngã cả hai tên tay sai.
