Em hãy trình bày tóm tắt cuộc cải cách của Hồ Quý Ly.
Hãy nêu những mặt tiến bộ và hạn chế của cải cách Hồ Quý Ly.
*Tiến bộ:
-Đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, điều đó chứng tỏ ông là một nhà cải cách có tài và là người yêu nước thiết tha.
-Những cải cách của Hồ Quý Ly ít nhiều góp phần hạn chế tệ tập trung ruộng đất của giai cấp quý tộc, địa chủ, làm suy yếu thế lực của quý tộc tôn thất nhà Trần, tăng nguồn thu nhập của nhà nước và tăng cường quyền lực của nhà nước quân chủ trung ương tập quyền, cải cách văn hoá, giáo dục có nhiều tiến bộ.
*Hạn chế:
-Tuy nhiên, một số chính sách chưa triệt để (gia nô, nô tì chưa được giải phóng thân phận), chưa phù hợp với tình hình thực tế. Chính sách cải cách cũng chưa giải quyết được những yêu cầu bức thiết của cuộc sống đông đảo nhân dân.
Em có nhận xét, đánh giá như thế nào về nhân vật Hồ Quý Ly?
Tình hình kinh tế nước ta ở nửa cuối thế kỉ XIV như thế nào? Tại sao có tình trạng đó?
- Ruộng đất nằm trong tay bọn vương hầu quý tộc, nhà chùa, địa chủ, ruộng đất công làng xã bị xâm lấn, khẩu phần ruộng đất của nông dân bị thu hẹp.
- Công tác thủy lợi: không được chăm lo tu sửa nên nhiều năm bị mất mùa, đói kém.
- Chính sách thuế khóa: dân nghèo mỗi năm phải nộp ba quan tiền thuế đinh.
- Đời sống nhân dân vô cùng cực khổ vì bị mất mùa, đói kém, bị bóc lột, đặc biệt là nông dân phải bán ruộng đấtm vợ con... cho quý tộc, địa chủ giàu có và biến thành nô tì.
Em có nhận xét gì về cuộc sống của vua quan nhà Trần nửa cuối thế kỉ XIV?
– Lối sống ăn chơi sa đọa của vua quan nhà Trần trái ngược với cuộc sống cực khổ, bấp bênh của người nông dân cho thấy: vào nửa cuối thế kỉ XIV, nhà Trần đã lâm vào tình trạng khủng hoảng, suy thoái trầm trọng.
– Đây là sự khủng hoảng mang tính chu kì của chế độ phong kiến, là dấu hiệu suy vong của một vương triều và sự lên ngôi của một vương triều mới trong lịch sử.
Em hãy nêu tên, thời gian, địa điểm, địa bàn hoạt động của các cuộc khởi nghĩa ở nửa cuối thế kỉ XIV.
* Bảng thống kê các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nửa cuối TK XIV
STT | Tên khởi nghĩa | Thời gian | Địa bàn hoạt động |
1 | Khởi nghĩa của Ngô Bệ | 1344 - 1360 | Hải Dương |
2 | Khởi nghĩa của Nguyễn Thanh, Nguyễn Kỵ | 1379 | Thanh Hóa |
3 | Khởi nghĩa của Nguyễn Bổ | 1379 | Bắc Giang |
4 | Khởi nghĩa của Phạm Sư Ôn | 1390 | Quốc Oai - Hà Nội |
5 | Khởi nghĩa của Nguyễn Nhữ Cái | 1399 - 1400 | Sơn Tây (Hà Nội), Vĩnh Phúc, Tuyên Quang |
Em hãy tóm tắt tình hình kinh tế - xã hội nước ta ở nửa sau thế kỉ XIV.
* Tình hình kinh tế:
- Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước không còn quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, không chăm lo tu sửa, bảo vệ đê điều, các công trình thủy lợi,… nên kinh tế nông nghiệp sa sút, nhiều năm mất mùa, đói kém.
- Vương hầu, quý tộc, nhà chùa, địa chủ nắm trong tay rất nhiều ruộng đất. Ruộng đất công ở các làng xã bị xâm lấn, khẩu phần ruộng đất của nông dân bị thu hẹp, đời sống ngày càng bấp bênh, cực khổ.
* Tình hình xã hội:
- Mặc cho đời sống của nhân dân sa sút nghiêm trọng, vua, quan nhà Trần vẫn lao vào cuộc sống ăn chơi sa đọa.
- Các vương hầu, quý tộc nhân đó cũng thả sức ăn chơi xa hoa, bắt quân, dân xây dựng dinh thự, chùa chiền liên miên. Trong triều, nhiều kẻ tham lam, nịnh thần làm rối loạn kỉ cương phép nước, triều chính bị lũng đoạn.
- Nhà Trần càng suy sụp hơn từ khi Trần Dụ Tông chết (1369) và Dương Nhật Lễ lên nắm chính quyền.
- Nhà Trần còn bất lực trong việc đối phó với các cuộc tấn công của Cham-pa và yêu sách ngang ngược của nhà Minh, đời sống nhân dân càng cực khổ.
- Hàng loạt các cuộc khởi nghĩa của nhân dân đã nổ ra trên cả nước
Em có nhận xét gì về vương triều Trần ở nửa cuối thế kỉ XIV?
+ Cuối thế kỉ XIV, nhà Trần không còn quan tâm đến đời sống nhân dân như trước, kinh tế ngày càng giảm sút, mất mùa, đói kém liên tục xảy ra, trong khi quan lại chỉ biết lo ăn chơi, hưởng lạc, xã hội bất ổn định, nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra.
+ Như vậy, vương triều nhà Trần không còn đóng vai trò tích cực, tiến bộ như nửa đầu thế kỉ XIV, sự sụp đổ của nhà Trần là điều không thể tránh khỏi.
Sự bùng nổ các cuộc khởi nghĩa nông dân, nô tì ở nửa sau thế kỉ XIV nói lên điều gì? Vì sao?
- Các cuộc khởi nghĩa đều nổ ra vào nửa cuối thế kỉ XIV chứng tỏ:
+ Xã hội thời Trần đang lâm vào tình trạng mất ổn định.
+ Vai trò tích cực của Vương triều Trần không còn. Nhà Trần không còn khả năng đưa đất nước vượt qua cuộc khủng hoảng, cần phải thay thế bằng một vương triều mới.
Nhà Hồ được thành lập trong hoàn cảnh nào?
Nhà Hồ được thành lập khi nhà Trần suy sụp, không còn khả năng tiếp tục cai trị. Xã hội khủng hoảng sâu săc, trong khi đó yêu cầu cải cách, khôi phục chính quyền trung ương ngày càng cao, nhất là nguy cơ ngoại xâm đang đe dọa nền độc lập của dân tộc.
Ngay từ khi còn là một đại thần, đặc biệt sau khi lên ngôi vua, Hồ Quý Ly đã thực hiện những cải cách trên nhiều lĩnh vực.
- Về chính trị, ông cải tổ hàng ngũ võ quan, thay thế dần các võ quan cao cấp do quý tộc tôn thất nhà Trần nắm giữ bằng những người không phải
họ Trần nhưng có tài năng và thân cận với mình.
Hồ Quý Ly cho đổi tên một số đơn vị hành chính cấp trấn và quy định cụ thể, rõ ràng cách làm việc của bộ máy chính quyền các cấp.
Hồ Quý Ly đặt lệ cử các quan ở triều đình về các lộ thăm hỏi đời sống nhân dân và tìm hiểu tình hình làm việc của quan lại để thăng hay giáng chức.
-Về kinh tế tài chính, Hồ Quý Ly cho phát hành tiền giấy thay thế tiền đồng, ban hành chính sách hạn điền, quy định lại biểu thuế đinh, thuế ruộng.
- Về xã hội, Hồ Quý Ly ban hành chính sách hạn chế số nô tì được nuôi của các vương hầu, quý tộc, quan lại.
Những năm có nạn đói, nhà Hồ lệnh cho các quan địa phương đi khám xét, bắt nhà giàu thừa thóc phải bán cho dân đói và tổ chức nơi chữa bệnh cho dân.
- về văn hoá, giáo dục, Hồ Quý Ly bắt các nhà sư chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục, cho dịch sách chữ Hán ra chữ Nôm để dạy cho vua Trần và phi tần, cung nữ. Ông cũng sửa đổi cả chế độ thi cử, học tập.
- Về quân sự, để đề phòng giặc ngoại xâm, Hồ Quý Ly đã thực hiện một số biện pháp nhằm tăng cường củng cố quân sự và quốc phòng.