Bài 11: Các phạm trù cơ bản của đạo đức học

1. Nghĩa vụ

a. Nghĩa vụ là gì?

- Khái niệm: Nghĩa vụ là trách nhiệm của cá nhân đối với yêu cầu, lợi ích chung của cộng đồng, xã hội.

- Ví dụ: Con cái có trách nhiệm yêu quý, kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, vâng lời, nuôi dưỡng cha mẹ.

- Các yêu cầu của nghĩa vụ đạo đức:

• Cá nhân phải biết đặt nhu cầu, lợi ích của xã hội lên trên; phải biết hy sinh quyền lợi của mình (những giá trị thấp) vì quyền lợi chung (những giá trị cao).
• Xã hội có trách nhiệm bảo đảm cho nhu cầu và lợi ích chính đáng của cá nhân.

b. Nghĩa vụ của người thanh niên Việt Nam hiện nay

- Chăm lo rèn luyện đạo đức bản thân, sống nhân ái, chan hòa với mọi người, chống lại cái ác, bảo vệ cái thiện, góp phần xây dựng một xã hội mới tốt đẹp.

- Không ngừng học tập để nâng cao trình độ văn hóa…

- Tự giác, tích cực, cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất, góp phần xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

2. Lương tâm

a. Lương tâm là gì?

- Lương tâm là năng lực tự đánh giá và điều chỉnh hành vi đạo đức của bản thân trong mối quan hệ với người khác và xã hội.

- Lương tâm tồn tại ở hai trạng thái:

• Trạng thái thanh thản của lương tâm: khi con người luôn thực hiện những hành vi đạo đức, biết nhận ra và sửa chữa sai lầm của bản thân.
• Trạng thái cắn rứt lương tâm: khi cá nhân có các hành vi sai lầm, vi phạm các chuẩn mực đạo đức và cảm thấy ăn năn, hối hận.

b. Làm thế nào để trở thành người có lương tâm?

- Muốn giữ cho lương tâm được trong sáng, cần phải:

• Thường xuyên rèn luyện tư tưởng đạo đức theo quan điểm tiến bộ, cách mạng và tự giác thực hiện các hành vi đạo đức hàng ngày để biến ý thức đạo đức thành thói quen đạo đức.
• Tự nguyện thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của bản thân.
• Bồi dưỡng tình cảm trong sáng, đẹp đẽ, cao thượng trong quan hệ giữa người với người.

3. Nhân phẩm và danh dự

a. Nhân phẩm

- Nhân phẩm là toàn bộ những phẩm chất mà mỗi con người có được hay đó là giá trị làm người của mỗi con người.

Người không có nhân phẩm là người vô đạo đức.

- Người có nhân phẩm được xã hội đánh giá cao, được kính trọng và có vinh dự lớn.

- Những biểu hiện của người có nhân phẩm:

• Có lương tâm trong sáng, có nhu cầu vật chất và tinh thần lành mạnh.
• Luôn thực hiện tốt các nghĩa vụ đạo đức đối với xã hội và người khác.
• Thực hiện tốt các chuẩn mực đạo đức tiến bộ.

b. Danh dự

- Danh dự là sự coi trọng, đánh giá cao của dư luận xã hội đối với một người dựa trên các giá trị tinh thần, đạo đức của người đó.

Việc xúc phạm danh dự người khác có thể bị xử lí theo pháp luật.

- Danh dự có ý nghĩa rất lớn đối với mỗi con người, thúc đẩy con người làm điều thiện, điều tốt, ngăn ngừa điều ác, điều xấu.

- Khi một cá nhân biết tôn trọng và bảo vệ danh dự của mình thì người đó được coi là có lòng tự trọng.

- Tự trọng khác xa (đối lập hoàn toàn) với tự ái:

• Người có lòng tự trọng biết đánh giá đúng bản thân mình theo các tiêu chuẩn khách quan.
• Người hay tự ái thường đánh giá quá cao bản thân mình theo tiêu chuẩn chủ quan.

4. Hạnh phúc

a. Hạnh phúc là gì?

- Hạnh phúc là cảm xúc vui sướng, hài lòng của con người trong cuộc sống khi được đáp ứng, thỏa mãn các nhu cầu chân chính, lành mạnh về vật chất và tinh thần.

b. Hạnh phúc cá nhân và hạnh phúc xã hội

- Nói đến hạnh phúc trước hết là nói đến hạnh phúc cá nhân vì cảm xúc luôn gắn bó với từng cá nhân.

- Hạnh phúc xã hội là cuộc sống hạnh phúc của tất cả mọi người trong xã hội.

- Hạnh phúc cá nhân và hạnh phúc xã hội luôn gắn bó và có quan hệ chặt chẽ với nhau.

=> Khi cá nhân phấn đấu cho hạnh phúc của mình, phải biết thực hiện nghĩa vụ đối với người khác, với xã hội.

Trong quá trình học tập, nếu có bất kỳ thắc mắc nào, các em hãy để lại câu hỏi ở mục hỏi đáp để cộng đồng Hoc24.vn cùng thảo luận và trả lời nhé. Chúc các em học tốt!